Γράφει ο Παναγιώτης Μήλας
Ένα ερώτημα που συνηθίζουν να θέτουν οι μη επαγγελματίες ιστορικοί και στο οποίο οι ίδιοι απαντούν, με διάφορες παραλλαγές, θετικά είναι για το αν επαναλαμβάνεται η Ιστορία. Ερώτημα, που δεν απασχολεί τον κατ’ επάγγελμα ιστορικό ο οποίος ωστόσο θα ασπασθεί πλήρως το αξίωμα που τεκμηριώνει ένας από τους κορυφαίους διδασκάλους της πολιτικής τέχνης, ο Νικολό Μακιαβέλι.
Καταγράφοντας την ιστορία της γενέθλιας πόλης του («Istorie Florentine», έκδοση 1532) και εξετάζοντας γενικότερα το φαινόμενο της αναγεννησιακής πόλης – κράτους της Ιταλίας, θα ανατρέξει ο Μακιαβέλι σε ένα ανάλογο φαινόμενο του παρελθόντος, στην πόλη – κράτος κατά την κλασική αρχαιοελληνική περίοδο, για να καταλήξει στο συμπέρασμα ότι μέσα στη ροή του χρόνου, στην Ιστορία, οσάκις συντρέχουν ομοειδείς γενεσιουργοί παράγοντες, τότε έχουμε τη γένεση ιστορικών φαινομένων, τα οποία παρουσιάζουν ουσιώδεις αναλογίες, τόσο στη δομή, όσο και στην εξωτερική τους εμφάνιση. Με άλλα λόγια: δεν επαναλαμβάνεται βέβαια αυτούσια η Iστορία, υπάρχουν ωστόσο χρονικές στιγμές που εμφανίζουν τέτοιες ομοιότητες που παρακινούν το μελετητή του παρελθόντος να μιλήσει για το φαινόμενο της ιστορικής αναλογίας.
Μια τέτοια ιστορική αναλογία, διαπίστωσα διαβάζοντας το «Istorie Fiorentine» (Φλωρεντινές Ιστορίες: Τάκης Κονδύλης, Εκδόσεις “Κάλβος”). Στις σελίδες του βιβλίου υπάρχει και η ιστορία με τον τίτλο “Salumi e Bacio”. Πρόκειται για μια περιγραφή ενός αρχαιοελληνικού τύπου συμποσίου. Θυμίζω εδώ την αγάπη του Μακιαβέλι στους αρχαίους Έλληνες. Μάλιστα υπάρχει και το βιβλίο του Κώστα Καιροφύλλα, «Ο Μακιαβέλλη λογοκλόπος των αρχαίων Ελλήνων συγγραφέων» Εκδόσεις Ελληνική Δημιουργία 3, 31 (1949), σ. 815-821. Ας επανέλθω όμως στο “Salumi e Bacio”. Σας είπα ότι εκδόθηκε το 1532. Μετά το θάνατό του δηλαδή. Ως γνωστόν πέθανε στη Φλωρεντία το 1527 από πάθηση του στομάχου. Η υπερβολική αγάπη του για την ιταλική κουζίνα τον έκανε να ξεπερνάει τα όρια. Έτσι έγινε και μια μέρα του 1500, τότε που ήταν 31 ετών. Έξω απ’ τη Φλωρεντία πηγαίνοντας προς τη Σιένα στο σταυροδρόμι για την Έμπολη το Μεσαίωνα υπήρχε ένα γνωστό πανδοχείο. Το περίφημο “Angolo” που στα Ιταλικά σημαίνει γωνία. Το “Angolo” ήταν φημισμένο για το καλό κρασί, τα νόστιμα τοσκανέζικα σαλάμια του, αλλά και για την υπέροχη κόρη του ιδιοκτήτη του. Την περίφημη και πληθωρική Μαργαρίτα.
Εκεί λοιπόν την άνοιξη του 1500 έγινε μια σπουδαία συνάντηση. Βρέθηκαν, ήπιαν κι έφαγαν στο ίδιο τραπέζι ο Λεονάρντο Ντα Βίντσι, ο Σάντρο Μποτιτσέλι, ο νεαρός Μικελάντζελο, ο έφηβος -μαθητής ακόμη- Ραφαήλ κι ένας νέος διπλωμάτης και μετέπειτα στοχαστής και συγγραφέας, ο Νικολό Μακιαβέλι, που κατέγραψε το γεγονός στο βιβλίο του «Istorie Fiorentine» (Φλωρεντινές Iστορίες: Τάκης Κονδύλης, Εκδόσεις “Κάλβος”). Στην παρέα αυτή ο Μποτιτσέλι στοιχημάτισε με τον νεαρό Ραφαήλ πως αν “έκλεβε” ένα καυτό φιλί από τη Μαργαρίτα θα του εξασφάλιζε για όλη τη διάρκεια των σπουδών του -όσα χρόνια κι αν κρατούσαν- το σαλάμι της χρονιάς όση κι αν ήταν η ποσότητα και ειδικότερα το γευστικότατο salame Genovese, που έτρωγαν εκείνη τη στιγμή. Κανείς δεν έμαθε ποτέ τι ήταν αυτό που ψιθύρισε ο Ραφαήλ στο αυτί της νεαρής κοπέλας κι εκείνη ανταποκρίθηκε με τέτοιο πάθος, εν μέσω των έκπληκτων θαμώνων του μαγαζιού. Κράτησε δε τόσο πολύ σε διάρκεια το φιλί που έκανε τον Μικελάντζελο ν’ αναφωνήσει “Salumi e Bacio!” (δηλαδή, σαλάμι και φιλί). Μετέπειτα λέγεται πως η κοπέλα έγινε ερωμένη του Ραφαήλ και το μοντέλο στο γνωστό πίνακά του “La Fornarina” (φωτογραφία).
Ο Μακιαβέλι όταν έφυγαν όλοι παρέμεινε πίνοντας, τρώγοντας και γράφοντας. Τη μοναξιά του προσπάθησε να απαλύνει ένας νεαρός με βενετσιάνικη καταγωγή, ο μετέπειτα δόγης Grigorio de Ouarantena, ο οποίος σπούδαζε ελληνική φιλοσοφία και λογοτεχνία. Είχε δάσκαλο τον Ιανό Λάσκαρι. Ο Λάσκαρις σπούδασε στο πανεπιστήμιο της Πάντοβας όπου δίδασκε ο Δημήτριος Χαλκοκονδύλης, που έγινε δάσκαλος και προστάτης του. Στην Πάντοβα ο Λάσκαρις έμεινε μέχρι το 1472 οπότε έφυγε για τη Φλωρεντία. Στην πρωτεύουσα της Τοσκάνης δίδαξε την ελληνική φιλοσοφία και λογοτεχνία και ένας από τους σημαντικότερους μαθητές του ήταν ο Μάρκος Μουσούρος, ο οποίος είχε πάει εκεί γύρω στο 1486.
Στη Φλωρεντία ο Λάσκαρις κλήθηκε να διευθύνει την περίφημη Λαυρεντιανή Βιβλιοθήκη. Για το λόγο αυτό στάλθηκε από τον Λαυρέντιο τον Μεγαλοπρεπή, που παρά τις οικονομικές δυσκολίες δαπανούσε πολλά χρήματα για την αγορά χειρογράφων και την αμοιβή αντιγραφέων, στον ελλαδικό χώρο και στην Κωνσταντινούπολη για την αναζήτηση ελληνικών χειρογράφων. Την ίδια αγάπη ενεφύσησε και στους μαθητές του. Όπως σας είπα πιο πάνω, ένας από αυτούς ήταν ο δόγης Grigorio de Ouarantena ο οποίος αφού μέθυσε τον Μακιαβέλι φρόντισε να του πάρει και τα χειρόγραφα που έγραφε με τον τίτλο “Salumi e Bacio” αλλά και τη δερμάτινη τσάντα του που ήταν γεμάτη κείμενα. Ο Μακιαβέλι ούτε που κατάλαβε τι έγινε, ούτε και τα αναζήτησε ποτέ. Στη συνέχεια ο Μακιαβέλι απολύθηκε από τα δημόσια αξιώματά του, όταν το 1512, με τη βοήθεια των Ισπανών οι Μέδικοι ανέτρεψαν της Δημοκρατία της Φλωρεντίας, επανερχόμενοι στην εξουσία. Ο Μακιαβέλι υπέστη βασανιστήρια και για μικρό διάστημα φυλακίστηκε. Όταν αργότερα επέστρεψε σε ελάσσονες δημόσιες θέσεις υπό το καθεστώς των Μεδίκων, χαρακτηρίστηκε ανεπιθύμητος από τους δημοκράτες, που ανέτρεψαν και πάλι τους Μεδίκους το 1527. Απογοητευμένος, όπως αναφέρεται, ο Μακιαβέλι πέθανε σύντομα στη Φλωρεντία -όπως είπα πιο πάνω- από πάθηση του στομάχου. Πέντε χρόνια αργότερα, το 1532 ο δόγης Grigorio de Ouarantena έκανε την πρώτη έκδοση των “Φλωρεντινών Ιστοριών”. Επανέρχομαι λοιπόν εδώ στο αρχικό ερώτημα αν δηλαδή επαναλαμβάνεται η Ιστορία. Η απάντηση είναι πως «ναι, επαναλαμβάνεται». Το διαπίστωσα ανεβαίνοντας μια μέρα από την Πανεπιστημίου προς την Ακαδημίας μέσω της οδού Αμερικής. Εκεί, στη γωνία με τον πεζόδρομο της Βαλαωρίτου, είδα μπροστά μου το “Salumi e Bacio”. Ένα κομψό, πολιτισμένο στέκι. Εκεί άκουσα την παλιοπαρέα του Λεονάρντο, του Σάντρο, του Ραφαέλο, του Μικελάντζελο και του Νικολό να λένε ιστορίες. Σε ένα άλλο τραπέζι πάρα δίπλα τους ο Grigorio με τον Δαυίδ. Από μέσα ερχόταν η Μαργαρίτα όπως και τότε: Επιθυμητή… Έφερνε πιατέλες με πράσινες σαλάτες, πικάντικα τυριά, γευστικά αλλαντικά, καλομαγειρεμένα πιάτα, μεθυστικά κρασιά, παγωμένες μπίρες και στη συνέχεια φρούτα και σπιτικά γλυκά. Η μουσική απογειωτική αλλά διακριτική και για όλα τα γούστα. Κάθισα κι εγώ. Παρακολουθούσα τη μεγάλη παρέα. Πρόσεχα πότε ο Ραφαήλ θα ψιθυρίσει στο αυτί της Μαργαρίτας. Ήθελα να ακούσω τι θα της πει για να το προσθέσω στη δεύτερη έκδοση των “Φλωρεντινών Ιστοριών” με την ολοκληρωμένη πλέον ιστορία του “Salumi e Bacio”. 
