Πέμπτη 5 Δεκεμβρίου 1940: Τη μέρα που ο ελληνικός στρατός κατέλαβε την Πρεμετή, στην Αλβανία, τρέποντας σε φυγή τα ιταλικά στρατεύματα, «έπεσε» ο εβραϊκού θρησκεύματος συνταγματάρχης Μαρδοχαίος Φριζής. Ήταν ο πρώτος νεκρός Έλληνας αξιωματικός του ελληνοϊταλικού πολέμου.
Ο Μαρδοχαίος Φριζής γεννήθηκε το 1893 στη Χαλκίδα σε πολύτεκνη οικογένεια. Το όνειρό του ήταν να γίνει αξιωματικός. Έλαβε μέρος στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, στην εκστρατεία στην Ουκρανία, και στη μικρασιατική εκστρατεία, όπου, κατά την υποχώρηση, πιάστηκε αιχμάλωτος στη Σμύρνη.
Άλλοι Εβραίοι πληροφορήθηκαν το γεγονός, και συγκέντρωσαν χρήματα για να τον απελευθερώσουν, εκείνος όμως αρνήθηκε λέγοντας «Ό,τι είναι να γίνει θα γίνει για όλους».
Ένα χρόνο αργότερα αφέθηκε ελεύθερος μαζί με τους υπόλοιπους Έλληνες αξιωματικούς. Πριν ακόμη κηρυχθεί ο πόλεμος, ο Φριζής είχε εκπονήσει σχέδιο απώθησης του εχθρού σε περίπτωση επίθεσης, το οποίο είχε εγκριθεί από το επιτελείο.
Το πρωί της 28ης Οκτωβρίου 1940 τον βρήκε διοικητή του υποτομέα Δελβινακίου της 8ης Μεραρχίας στην οποία είχε ανατεθεί η άμυνα της Ηπείρου.
Στις 5 Δεκεμβρίου, βορειοανατολικά της Πρεμετής, κατά τη διάρκεια της μάχης ο Φριζής και οι άντρες του δέχθηκε επίθεση από ιταλικά αεροπλάνα. Ο Φριζής έδωσε εντολή στους στρατιώτες του να πέσουν στα χαρακώματα, αλλά για να μην υπάρξει πανικός ο ίδιος παρέμεινε έφιππος συνεχίζοντας να τους εμψυχώνει.
Ως καβαλάρης όμως έγινε εύκολος στόχος για τα εχθρικά αεροπλάνα. Λέγεται ότι ο ιερέας του στρατεύματος του έκλεισε τα μάτια με την επιθανάτια εβραϊκή προσευχή: «Άκουσε Ισραήλ, ο Κύριος ο Θεός σου, ο Κύριος είναι ένας».
Ο Φριζής με τις εμπνευσμένες στρατιωτικές κινήσεις χάρισε την πρώτη νίκη στα ελληνικά όπλα αλλά και την πρώτη νίκη σε όλο το ευρωπαϊκό μέτωπο κατά του άξονα. Ήταν ένας εκ των κυριότερων συντελεστών της νίκης του 1940.
Για το θάρρος και την ανδρεία του η Πολιτεία τον ανακήρυξε ήρωα και τον προήγαγε σε συνταγματάρχη επ’ ανδραγαθία.
Ο Φριζής τιμήθηκε με πολλά μετάλλια, τόσο εν ζωή, όσο και μεταθανάτια. Προτομές του έχουν τοποθετηθεί στη γενέτειρά του τη Χαλκίδα, στη Θεσσαλονίκη και στο Πολεμικό Μουσείο Αθηνών ενώ οδοί σε διάφορες πόλεις φέρουν το όνομά του.
Μαρδοχαίος Φριζής. Ο πρώτος αξιωματικός που έπεσε νεκρός στην Αλβανία στις 5/12/1940
