Ο ρατσισμός, η ξενοφοβία, οι διακρίσεις, η περιθωριοποίηση, η απομόνωση του διαφορετικού, η εχθρότητα προς καθετί που δεν μας μοιάζει, είναι πληγές στη σύγχρονη κοινωνία και θεμελιώδεις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Όσα πλάσματα υφίστανται τις συνέπειες του ρατσισμού ουσιαστικά δέχονται πλήγματα σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας και αξιοπρέπειας.
Άγρια παραδείγματα ρατσιστικής αντίληψης και συμπεριφοράς παρουσιάζονται καθημερινά στις μέρες μας στον τόπο μας. Ο ρατσισμός, το «αβγό του φιδιού», είναι ένα φαινόμενο άκρως επικίνδυνο.
Σήμερα, που ο πολίτης καθημερινά βλέπει το επίπεδο ζωής του να πέφτει και βιώνει μια συνεχή ανασφάλεια, ο μετανάστης, ο άλλος, ο διαφορετικός, είναι ο εύκολος στόχος, είτε γιατί κάποιοι τον έχουν πείσει πως αυτός είναι υπεύθυνος για τις οικονομικές δυσκολίες που αντιμετωπίζει είτε γιατί είναι σε χειρότερη θέση και μπορείς να εκτονωθείς πάνω του. Άραγε, όταν βελτιωθεί η οικονομική κατάσταση, όλα αυτά τα φαινόμενα θα εξαφανιστούν; Ή ένα μεγάλο τμήμα της κοινωνίας μας είναι και θα παραμείνει ρατσιστικό;
Η τέχνη και η λογοτεχνία τι θέση παίρνουν απέναντι σ’ αυτό το φαινόμενο;
Οι συγγραφείς και οι καλλιτέχνες αυτοπροσδιορίζονται;
Ο συγγραφέας είναι άπατρις, εξόριστος, ξένος;
Σε μια εκδήλωση με θέμα «Απέναντι στο διαφορετικό» μας προσκάλεσε στις 3 Δεκεμβρίου το Megaron Plus, σε συνεργασία με την Καλλιτεχνική Εταιρεία ΑΞΑΝΑ και την Αμαξοστοιχία – Θέατρο «Το Τρένο στο Ρουφ». Ομιλητές η Claudine Galea, συγγραφέας του παιδικού έργου «Κοντορεβυθούλα… μια ιστορία του σήμερα», ο Etienne Lepage, συγγραφέας του έργου «Το καβούκι του ελέφαντα» και η συγγραφέας – μεταφράστρια Μαρία Ευσταθιάδη. Και των δύο γαλλόφωνων συγγραφέων, τα έργα προσεγγίζουν το διαφορετικό, την ξενοφοβία και το ρατσισμό. Έργα σκληρά που εμπλέκουν τις σκοτεινές και αθέατες πλευρές του εγώ μας, έργα που προσπαθούν να φωτίσουν τις κοιλάδες και τις διαδρομές του εσωτερικού εαυτού μας.
Η συγγραφέας και μεταφράστρια Μαρία Ευσταθιάδου μίλησε για «έργα ελέους», που η ειλικρίνειά τους φτάνει στα όρια της ωμότητας. Τόνισε ότι υπάρχουν φωνές που διεκδικούν το αναφαίρετο δικαίωμα να δρουν, που απαιτούν να σκέπτονται με διαφορετικό τρόπο. Η τέχνη φανερώνει και θυμίζει, δεν προτείνει λύσεις, δείχνει τη βαρβαρότητα. Το θέατρο είναι ηχείο. Η τέχνη και η λογοτεχνία δεν παίζουν πολιτικό ρόλο, έχουν όμως ευθύνη, επισήμανε. Όλοι έχουμε δικαίωμα στη διαφορά. «Ο καθρέφτης σου είναι ο άλλος», κατέληξε.
Η συγγραφέας Κλοντίν Γκαλεά, γαλλοαλγερινής καταγωγής, άγγιξε ένα ευαίσθητο σημείο μας, αυτό της νοσταλγίας των «χαμένων πατρίδων». Η φράση «ήταν καλύτερα εκεί» είναι μια παγίδα, υποστήριξε. «Με κάνει καχύποπτη η ανάμνηση που γίνεται ιδανικό». Η ισότητα είναι η ρίζα της σκέψης. Ο ρατσισμός δεν είναι κάτι το καινούργιο. Ο ρατσισμός δεν είναι τίποτα παλιό, είπε. Αγγίζει το συναισθηματικό κομμάτι του εαυτού μας.
Μίλησε για τη σκληρότητα που οδηγεί στη βία, τη βία που οδηγεί σε όλο και μεγαλύτερη βία. Η αναδίπλωση παραπέμπει σε πνευματική φτώχεια, η απόρριψη είναι σημάδι αδυναμίας. Η τέχνη είναι αναζήτηση. Στην τέχνη το ζητούμενο είναι να δεις τα πράγματα με μια διαύγεια. Το θέατρο είναι μια τέχνη που βασίζεται στη σύγκρουση και η σύγκρουση μια ευκαιρία να κοιτάξουμε καλύτερα τον άλλο, τον διαφορετικό από μας, σχολίασε.
Εξήγησε ότι στην εποχή μας δαιμονοποιούμε τον άλλο και νέα τείχη υψώνονται γύρω μας. Αν ο ξένος δεν υπήρχε, θα έπρεπε να τον εφεύρουμε. Ως εκ τούτου στοχοποιούμε τη μετανάστευση και θεωρούμε τον ξένο δυνάμει εγκληματία.
Η άρνηση, η απαγόρευση του δικαιώματος στη διαφορά είναι ρατσισμός, τόνισε. Mία αιτία η άνιση κατανομή του πλούτου στον κόσμο, η οποία γεννά ανισότητες.
Ο Ετιέν Λεπάζ, ο Γαλλοκαναδός συγγραφέας του έργου «Το καβούκι του ελέφαντα», που διερευνά το θέμα του ξένου, του ανεπιθύμητου, έδωσε έμφαση στο δικαίωμά μας να μιλάμε, να εκφέρουμε άποψη. Επίσης, πρόσθεσε, οφείλουμε να γνωρίζουμε ότι δεν μπορούμε να μείνουμε αλώβητοι.
Η διαφορά γι’ αυτόν είναι ενδιαφέρουσα, είναι πλούσια, είναι εξωτική. Οι άνθρωποι που δεν έχουν δικαίωμα να παραπονεθούν είναι οι άνθρωποι με γεμάτο στομάχι. Αυτοί που παραπονούνται κατά κανόνα δεν είχαν ποτέ επαφή με τους άλλους.
Τι κρύβει όμως η εικόνα των αιμοσταγών βαρβάρων; Αναρωτήθηκε.
Το γεγονός ότι προσπαθούμε να δημιουργήσουμε έναν ένοχο για να του φορτώσουμε τα δικά μας προβλήματα.
Έχουμε διαμορφώσει μια εικόνα απλούστευσης για τους ανίσχυρους.
Ποιος άραγε επωφελείται από όλα αυτά;
Η τέχνη πρέπει να έχει απόσταση, διαύγεια, διήθηση. Η ελευθερία της τέχνης πρέπει να είναι πλήρης. Να τα βλέπουμε όλα με τα μάτια ανοιχτά. Αυτό που μας κάνει να υποφέρουμε είναι η έλλειψη κατανόησης για τον άλλο. Στην τέχνη, εν τούτοις, εξετάζουμε, εξερευνούμε, αισθανόμαστε.
Το μίσος είναι ενδημικό, η βία ευρύτερη και ενεργοποιεί όλων των τύπων τις βίες. Η ανάμειξη είναι πλούτος, είναι ζωτικότητα. Ο φόβος πρέπει ή να μην υπάρχει ή να αλλάξει αποδέκτη.
Στη συζήτηση παρενέβη και ο ομότιμος καθηγητής Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, που μίλησε για το πρόβλημα της ετερότητας στην Ελλάδα. Σήμερα η Ελλάδα, τόνισε, είναι εργαστήριο του ρατσισμού και της μισαλλοδοξίας. Εξέφρασε δε την άποψη ότι ο ρατσισμός είναι ένα κομμάτι της βίας που εκκολάπτεται.
Mια εκδήλωση, άψογα οργανωμένη από την εμπνεύστριά της και «ψυχή» του Τρένου στο Ρουφ, σκηνοθέτιδα – ηθοποιό Τατιάνα Λύγαρη, που διεξήχθη μεταξύ διανοουμένων και έδωσε σε όλους τους παρευρισκόμενους θάρρος, γνώση και ελπίδα. Συντονιστής στη συζήτηση ήταν ο δημοσιογράφος Νίκος Βατόπουλος.
Είναι υποχρέωσή μας να συνεισφέρουμε ώστε κάθε ανθρώπινο ον να ζει ελεύθερο σε μια κοινωνία που δεν υφίστανται διακρίσεις, αδικίες, σκληρότητα, αποξένωση και ρατσισμός.
Μην ξέχναμε άλλωστε τα σοφά λόγια του Μάρτιν Λούθερ Κινγκ, που στον περίφημο λόγο του «I have a dream» έλεγε: «Έχω ένα όνειρο ότι κάποια μέρα τα τέσσερα μικρά παιδιά μου θα ζήσουν σε μία χώρα όπου δεν θα κρίνονται από την απόχρωση του δέρματός τους, αλλά από το περιεχόμενο του χαρακτήρα τους… Ότι μια μέρα μικρά μαύρα αγόρια και κορίτσια θα μπορούν να ενώσουν τα χέρια τους μαζί με τα λευκά παιδιά σαν αδέρφια… Εκείνο για το οποίο η δικιά μας γενιά θα μετανιώσει πικρά δεν θα είναι τόσο η σκληρότητα και οι αδικίες των κακών ανθρώπων, όσο η απαράδεκτη σιωπή των καλών…».
* H εκδήλωση διεξήχθη με την υποστήριξη της Πρεσβείας του Καναδά και του Γαλλικού Ινστιτούτου.
* Τα έργα «Κοντορεβυθούλα… μια ιστορία του σήμερα» (παιδικό) της Claudine Galea και «Το καβούκι του ελέφαντα» του Etienne Lepage παρουσιάζονται στην Αμαξοστοιχία – Θέατρο «Το Τρένο στο Ρουφ».
Φωτογραφίες:
1. Στην αίθουσα Νίκος Σκαλκώτας του Μεγάρου Μουσικής, από αριστερά Κωνσταντίνος Τσουκαλάς, Μαρία Ευσταθιάδη, Νίκος Βατόπουλος (συντονιστής), Claudine Galea και Etienne Lepage.
2. Σκηνή από την παράσταση «Το καβούκι του ελέφαντα», με τους Άρη Τσαμπαλίκα και Μάνο Βακούση.
3. Από την παράσταση «Κοντορεβυθούλα… μια ιστορία του σήμερα», οι Δάφνη Καφέτζη, Έλενα Μεγγρέλη και Παναγιώτης Κλίνης.
