Του Παναγιώτη Μήλα
[email protected]
«H ζωντανή διαλεκτική στην Ευρώπη είναι εκείνη που δεν καταλήγει σε ένα είδος ιδεολογίας, ολοκληρωτικής συνάμα και ορθόδοξης. Αυτός ο πλουραλισμός που πάντα υπήρξε θεμέλιο της έννοιας της ευρωπαϊκής ελευθερίας, μου φαίνεται ότι είναι η πιο σπουδαία συμβολή του πολιτισμού μας. Αυτός ακριβώς βρίσκεται σήμερα σε κίνδυνο και αυτόν πρέπει να προσπαθήσουμε να διαφυλάξουμε». Υπάρχει μια Ευρώπη αστική, ατομικίστρια, εκείνη που σκέφτεται τα ψυγεία της, τα γαστρονομικά της εστιατόρια, που λέει “εγώ δεν ψηφίζω… εμείς δεν θέλουμε ούτε ρομαντισμό ούτε υπερβολές, δεν θέλουμε να ζήσουμε στα όρια ούτε να γνωρίσουμε τη διάσπαση… Γνωρίζουμε το άκρο, το ζήσαμε, θα το ζήσουμε αν χρειαστεί, και μπορούμε να πούμε ότι το ζήσαμε γιατί περάσαμε μέσα από γεγονότα που μας επέτρεψαν να το γνωρίσουμε”.
Αυτά έλεγε, μεταξύ των άλλων, ο Γάλλος φιλόσοφος και συγγραφέας Αλμπέρ Καμί στις 28 Απριλίου του 1955, προσκεκλημένος στην Αθήνα από τον ψυχίατρο – νευρολόγο Άγγελο Κατακουζηνό, πρόεδρο της Eλληνογαλλικής Πνευματικής Ένωσης. Ο Καμί ήταν το κεντρικό πρόσωπο μιας ανταλλαγής απόψεων γύρω από «Το μέλλον του ευρωπαϊκού πολιτισμού». Στη συζήτηση συμμετείχαν: Ο νομικός, φιλόσοφος και πολιτικός Κωνσταντίνος Τσάτσος, ο παιδαγωγός, φιλόσοφος και δοκιμιογράφος του 20ου αιώνα Ευάγγελος Παπανούτσος, ο καθηγητής της Νομικής του Πανεπιστημίου Αθηνών Φαίδων Βεγλερής, ο λογοτέχνης Γιώργος Θεοτοκάς και ο ζωγράφος Νικόλαος Χατζηκυριάκος – Γκίκας υπό τον συντονισμό του Άγγελου Κατακουζηνού. Αυτή η συζήτηση καταγράφηκε από το μαγνητόφωνο του ποιητή, πεζογράφου, φωτογράφου και ψυχαναλυτή Ανδρέα Εμπειρίκου, μεταφράστηκε δε και κυκλοφόρησε σε βιβλίο.
Σήμερα, 58 χρόνια έπειτα από εκείνη την ιστορική συνάντηση, μίλησαν για το «Μέλλον του Ευρωπαϊκού Πολιτισμού» την Κυριακή 29 Σεπτεμβρίου 2013 στην Οικία Κατακουζηνού, ο συγγραφέας Θοδωρής Καλλιφατίδης και ο δημοσιογράφος Νίκος Βατόπουλος. Η εκδήλωση πραγματοποιήθηκε σε ανάμνηση και προς τιμήν των συμμετεχόντων στην πρώτη συζήτηση του 1955 με την πρωτοβουλία του Ιδρύματος Κατακουζηνού και της κ. Σοφίας Πελοποννησίου – Βασιλάκου.
Ο Άγγελος Κατακουζηνός, που ανήκε στην «παρέα του Παρισιού», ήταν εκείνος που φιλοξένησε τον Καμί στο περίφημο σπίτι των Κατακουζηνών. Σε ένα σπίτι – μουσείο, με τα ίχνη μεγάλων ζωγράφων και σπουδαίων εποχών. Η Λητώ Κατακουζηνού είναι εκείνη που έχει καταγράψει στο βιβλίο της «Συντροφιά με τον Καμί» την αγάπη του Γάλλου συγγραφέα για την Ελλάδα. Ο Καμί από το 1939 σχεδίαζε στο πρώτο ταξίδι του στην Ελλάδα, να κάνει τον περίπλου του Οδυσσέα. Τα σχέδια ματαιώνονται λόγω του πολέμου. Ταξίδεψε εν τέλει, το 1955 και το 1958. Τον είχαν συνεπάρει τα αιγαιοπελαγίτικα νησιά τόσο που να δηλώσει στη Λέσβο στον Κατακουζηνό: «Άγγελε, είναι ο τόπος των θεών. Εκεί θα πάω να ζήσω, Άγγελε, στο νησί σου, ποιος ξέρει, ίσως και για πάντα».
Στο πέμπτο κεφάλαιο της «Πτώσης» ο ήρωας ρωτάει τον ακροατή του αν γνωρίζει την Ελλάδα. Του λέει: «H Ελλάδα πλανιέται κάπου μέσα μου». Δεν είναι τυχαία η αναφορά.
Το τελευταίο ταξίδι του στην Ελλάδα το έκανε τον Ιούνιο του 1959, δύο χρόνια αφού είχε πάρει το Νόμπελ Λογοτεχνίας από τη Σουηδική Ακαδημία και έναν χρόνο προτού γνωρίσει σε αυτοκινητικό δυστύχημα τον πιο παράλογο θάνατο. 
Την ίδια και φυσικά μεγαλύτερη αγάπη για την Ελλάδα είχε και ο Θοδωρής Καλλιφατίδης, ο οποίος γεννήθηκε στους Μολάους Λακωνίας το 1938. Γιος δασκάλου από τον Πόντο, ήρθε στην Αθήνα το 1946 και αποφοίτησε από το 5ο Γυμνάσιο Αρρένων. Σπούδασε στη σχολή του Καρόλου Κουν και μετά τη στρατιωτική του θητεία εγκαταστάθηκε στη Σουηδία το 1964. Εκεί έφθασε με μια παπιέ μασέ βαλίτσα. Βρήκε μια ανοιχτή κοινωνία που λίγα χρόνια μετά την άφιξή του εκεί, του εμπιστεύθηκε υπεύθυνες θέσεις και του άνοιξε δρόμους.
Σπούδασε φιλοσοφία στο Πανεπιστήμιο της Στοκχόλμης και δίδαξε αργότερα στην ίδια σχολή. Επί τέσσερα χρόνια διηύθυνε το σημαντικότερο λογοτεχνικό περιοδικό της Σουηδίας “Μπόνιερς Λιττερέρα Μαγκαζίν”.
Όμως, όπως μας είπε, «δεν ήθελα να βάλω τη νοσταλγία μου στη γλάστρα» και για τον λόγο αυτό στην περίοδο της επταετίας των συνταγματαρχών, ταξίδεψε μέχρι τα σύνορα για να δει την Ελλάδα. Έστω λίγο, από μακριά. Μέχρι τότε, στις στιγμές της μοναξιάς του «συνομιλούσε» μόνο με κάποιες ελληνικές επιγραφές σε τάφους Σουηδών, σε νεκροταφεία σουηδικών πόλεων. Όπως τόνισε στη συζήτησή του με τον Νίκο Βατόπουλο, αδιαπραγμάτευτη ελληνική του αλήθεια είναι η ελληνική γλώσσα, την οποία λατρεύει.
Εκεί, λοιπόν, στη χώρα του Βορρά, σε αυτή την ανοιχτή κοινωνία είδε πως όλοι είναι ίσοι και πως τα άτομα και το κράτος έχουν και δικαιώματα και υποχρεώσεις. Εκεί δοκίμασε τη χαρά του διαλόγου, βίωσε την ιδέα της ελευθερίας, ένιωσε τη δημιουργία της λογικής και χάρηκε την έλλειψη της μισαλλοδοξίας.
Ο κ. Καλλιφατίδης αναφέρθηκε επίσης στην υποβάθμιση, παγκοσμίως, των ανθρωπιστικών σπουδών στις μέρες μας και στο γεγονός ότι ο ευρωπαϊκός πολιτισμός κινδυνεύει μόνο από μας. Όπως τόνισε, ένα από τα βασικά μας προβλήματα είναι και η ανάληψη της προσωπικής ευθύνης και όχι η μετάθεσή της. Τον απογοητεύει δε πως ο Έλληνας διαρκώς αυτοδικαιώνεται και πάντα ρίχνει τις ευθύνες στους άλλους.
Από το 1976 ζει αποκλειστικά από το γράψιμο. Έχει εκδώσει μυθιστορήματα, ποιητικές συλλογές, ταξιδιωτικά δοκίμια, θεατρικά έργα· έχει γράψει σενάρια για τον κινηματογράφο και έχει σκηνοθετήσει μια ταινία. Έχει τιμηθεί με σημαντικά διεθνή βραβεία για το έργο του.
Στην Ελλάδα τον γνωρίσαμε πριν από είκοσι χρόνια, όταν ο Γαβριηλίδης ανέλαβε να εκδώσει έργα του στα ελληνικά. Μάλιστα την εκδήλωση που παρακολουθήσαμε διοργάνωσε το Ίδρυμα Άγγελου – Λητούς Κατακουζηνού και οι «Εκδόσεις Γαβριηλίδης».
Μεταξύ των καλεσμένων που παρακολούθησαν με ενδιαφέρον και συμμετείχαν καταθέτοντας τις ερωτήσεις, τις απορίες και τις προσωπικές τους απόψεις, ήταν ο μεγαλύτερος αδελφός του συγγραφέα, ο δημοσιογράφος Άγγελος Μαρόπουλος (η φωνή της Ντόιτσε Βέλλε στην περίοδο της επταετίας) και ο Μανώλης Α. Πελοποννήσιος, Ναυάρχος Λ.Σ. (ε.α.) Επιτίμος Αρχηγός του Λ.Σ.
Κλείνοντας να θυμίσω ότι το τελευταίο βιβλίο του Θοδωρή Καλλιφατίδη είναι το «Γράμμα στην κόρη μου». Πρωταγωνιστής του είναι ένας από τους τρεις μεγαλύτερους Ρωμαίους ποιητές, ο Οβίδιος, ο οποίος εξορίζεται στους Τόμους της Μαύρης Θάλασσας. Γράφοντας επιστολές στην κόρη του, αναπολεί τη ζωή του στη γενέτειρά του και στη Ρώμη, μιλάει για τους έρωτές του, για τα ήθη και τα έθιμα της εποχής, για την ποίηση και την τέχνη. Πρόκειται για ένα γοητευτικό βιβλίο, όπου ο Έλληνας συγγραφέας για μια ακόμη φορά, ανιχνεύει τις πιο λεπτές πτυχές της ανθρώπινης ψυχής.
* Φωτογραφίες (cat is art):
– Ο συγγραφέας Θοδωρής Καλλιφατίδης και (αριστερά) ο δημοσιογράφος Νίκος Βατόπουλος.
– Από αριστερά, Μανώλης Πελοποννήσιος, Θοδωρής Καλλιφατίδης, Σοφία Πελοποννησίου – Βασιλάκου, Δημήτρης Βασιλάκος και η σύζυγος του συγγραφέα.
– H δημοσιογράφος Ειρήνη Αϊβαλιώτου, δημιουργός και διαχειρίστρια του www.catisart.gr, με το συγγραφέα Θοδωρή Καλλιφατίδη.
– Άποψη του εσωτερικού της Οικίας Κατακουζηνού, με τα έργα τέχνης που την κοσμούν.
