Επιμέλεια κειμένου: Ειρήνη Αϊβαλιώτου
Το φρούριο Ιτζεδίν βρίσκεται σε ένα ύψωμα στο χωριό Καλάμι και αποτελεί ένα από τα οχυρωματικά έργα που χτίστηκαν για την προστασία του κόλπου της Σούδας.
Το φρούριο Ιτζεδίν χτίστηκε το 1872 από το Ρεούφ Πασά, στην ίδια θέση που το 1646 οι πρώτοι Τούρκοι διώχνοντας τους Ενετούς έχτισαν Πύργο. Αποτελούσε το κυριότερο αμυντικό έργο του λιμανιού και ονομάσθηκε έτσι προς τιμήν του πρωτότοκου γιου του Σουλτάνου Αβδούλ Αζίζ Ιτζεδίν. Στα μεταγενέστερα χρόνια χρησιμοποιήθηκε κυρίως σαν φυλακή πολιτικών κρατουμένων, κρατουμένων του κοινού ποινικού δικαίου αλλά και θανατοποινιτών.
Το 1903 ο Ελευθέριος Βενιζέλος φυλακίστηκε εδώ καθώς και Πάγκαλος το 1926. Κατά την περίοδο της γερμανικής κατοχής οι φυλακές δεν λειτουργούσαν και επαναλειτούργησαν στα χρόνια του Εμφυλίου. Το 1948 μεταφέρθηκαν από το κολαστήριο της Γυάρου πολιτικοί κρατούμενοι αλλά και θανατοποινίτες. Η τελευταία εκτέλεση έγινε το 1972 στο χώρο του Νεκροταφείου. Το φρούριο προς το παρόν δεν έχει ανακαινιστεί και δεν επιτρέπεται η πρόσβαση μέσα σε αυτό. Όμως στις 14 Δεκεμβρίου, ημέρα που γιορτάζει το εκκλησάκι του Αγίου Ελευθερίου, ανοίγει για τη γιορτή. Τις τοιχογραφίες της Εκκλησίας τις έχουν ζωγραφίσει οι κρατούμενοι της φυλακής. Πολύ κοντά στο Φρούριο Ιτζεδίν βρίσκεται η αρχαία Άπτερα και ο Κουλές τα οποία μπορείτε να επισκεφτείτε μαζί.
Κρατούμενοι στα πέτρινα χρόνια
Στις πρώην φυλακές Καλαμίου, στο παλιό τουρκικό φρούριο Ιτζεδίν ο χρόνος έχει αφήσει έντονα τα σημάδια του. Ακόμα πιο έντονα είναι όμως τα σημάδια της μνήμης. Στην ψυχή, στο μυαλό και στο σώμα των πολιτικών κρατουμένων τα χρόνια της εμφυλιακής και μετεμφυλιακής Ελλάδας αλλά και την εποχή της χούντας των συνταγματαρχών.
«Εγκληματικαί φυλακαί Καλαμίου. Να έχεις αγάπη με τους ανθρώπους και με τρόπον καλόν συνεχή πόλεμο με τας κακίας των». Κάτω από τη μαρμάρινη επιγραφή ανοίγει η σιδερένια πόρτα. Περπατάς αργά τον διάδρομο μέχρι την πύλη που οδηγεί στις πτέρυγες όπου φυλακίζονταν κάποτε ποινικοί και πολιτικοί κρατούμενοι.
Ο χώρος εγκαταλελειμμένος, ρημαγμένος από τον χρόνο. Στα μάτια του απλού επισκέπτη φαντάζει μονάχα ως ένα επιβλητικό ερείπιο.
Τα πέτρινα τείχη του φρουρίου είναι γεμάτα από ανθρώπινα σημάδια και μνήμες ανθρώπων που μοιράστηκαν μαζί τα μαρτύρια της μετεμφυλιακής περιόδου.
Το Ιτζεδίν είχε ήδη από το 1948 μετατραπεί σε κάτεργο για πολιτικούς κυρίως κρατούμενους και είχαν αρχίσει να μεταφέρονται από το κολαστήριο της Γυάρου οι πρώτοι κομμουνιστές -κυρίως Χανιώτες και άλλοι Κρητικοί, καθώς και 105 πολιτικοί κρατούμενοι καταδικασμένοι σε θάνατο δεκάδες φορές ο καθένας – που τους είχαν μεταφέρει για εκτέλεση.
Στην πορεία, στο Ιτζεδίν θα μεταφερθούν κατά ομάδες κρατούμενοι και από άλλες φυλακές ώσπου ο αριθμός τους έφτασε κάποια στιγμή τους 350 με 400.
Οι φυλακές χωρίζονταν σε ακτίνες. Αλλού ήταν οι ποινικοί (που ήταν και πολύ λίγοι) και αλλού οι πολιτικοί κρατούμενοι.
Τα προηγούμενα χρόνια είχαν ήδη γίνει 5 εκτελέσεις πολιτικών κρατουμένων (4 μαζί και έναν το ’51).
Η διαβίωση ήταν δύσκολη. Δεν υπήρχε νερό και το φαγητό ήταν πολύ κακής ποιότητας.
Ιστορικά στοιχεία
Στη θέση του σημερινού φρουρίου είχε κτιστεί μετά το 1646 από τους Οθωμανούς πύργος. Ο πύργος αυτός αντικαταστάθηκε από το σημερινό φρούριο το 1872 από τον Ρεούφ Πασά και πήρε το όνομά του από τον γιό του Σουλτάνου Αβδούλ Αζιζ Ιτζεδίν. Ήταν το κύριο οχυρωματικό έργο του κόλπου της Σούδας. Στη συνέχεια το φρούριο χρησιμοποιήθηκε ως φυλακή για πολιτικούς κρατούμενους, κρατουμένους του κοινού ποινικού δικαίου και θανατοποινίτες. Ο Ελευθέριος Βενιζέλος φυλακίστηκε για 15 ημέρες στο Ιτζεδίν έπειτα από μήνυση για εξύβριση. Κατά τη διάρκεια του Κινήματος Παγκάλου το Ιτζεδίν χρησιμοποιήθηκε ως τόπος φυλάκισης αντιφρονούντων. Μετά το τέλος της δικτατορίας το 1926 ο ίδιος ο Θεόδωρος Πάγκαλος φυλακίστηκε στο Ιτζεδίν. Την περίοδο 1930-31 περίπου 40 άτομα φυλακίστηκαν στο Ιτζεδίν λόγω του Ιδιώνυμου.
Οι φυλακές διέκοψαν τη λειτουργία τους κατά τη διάρκεια της γερμανικής κατοχής, αλλά επαναλειτούργησαν το 1948, κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου. Στο Ιτζεδίν μεταφέρθηκαν πολιτικοί κρατούμενοι από τη Γυάρο. Το Ιτζεδίν συνέχισε να λειτουργεί ως χώρος φυλάκισης κομμουνιστών και άλλων πολιτικών κρατουμένων μέχρι το τέλος της Δικτατορίας, το 1974.[1] Οι φυλακές ήταν περιώνυμες για τις κακές συνθήκες κράτησης. Στο Ιτζεδίν γίνονταν και εκτελέσεις και το 1972 πραγματοποιήθηκε η τελευταία εκτέλεση στην Ελλάδα. Κατά τη Μεταπολίτευση το κτίριο εγκαταλείφθηκε. Το κτήριο έχει εμφανίσει φθορές και έχουν καταρρεύσει τοιχία στον εξωτερικό τοίχο, στο κομμάτι της πυριτιδαποθήκης του φρουρίου και στον τοίχο της δυτικής πλευράς, και τμήμα του διοικητηρίου.
Το φρούριο έχει χρησιμοποιηθεί ως κινηματογραφικό σκηνικό στις ταινίες του «Μέρες του ’36», του Θεόδωρου Αγγελόπουλου, και «Πέτρινα Χρόνια» και «το Τελευταίο Σημείωμα», του Παντελή Βούλγαρη.
Σήμερα κρίνεται αναγκαία όσο ποτέ άλλοτε, η ευαισθητοποίηση όλων μας για την ανάδειξή του Φρουρίου και τη μετατροπή του σε χώρο πολιτισμού. Ένα χώρο που θα μπορούσε να λειτουργήσει ως μουσείο αλλά και να φιλοξενήσει ποικίλες εκδηλώσεις. Για να κρατηθεί ζωντανή η ιστορική μνήμη στους καιρούς των εκπτώσεων όπου η πολιτισμική και εθνική μας ταυτότητα δοκιμάζονται με κίνδυνο την παρακμή και την εξαφάνιση κάθε στοιχείου που μας χαρακτηρίζει ως λαό.
Ο πολιτισμός και η ιστορική μνήμη δεν γνωρίζουν σύνορα αλλά στηρίζονται στην καθολική και αέναη προσπάθεια του ανθρώπου να διαφυλάξει τα μνημεία του ως πολύτιμα κληροδοτήματα.
•Oι πληροφορίες αντλήθηκαν από το Ριζοσπάστη και τη ΒΙΚΙΠΑΙΔΕΙΑ.
