Xθες Δευτέρα, 20 Ιανουαρίου, ξύπνησα πάλι με μια αίσθηση απαξίας και απογοήτευσης. Η Φρουφρού κοιμόταν κουλουριασμένη και ανύποπτη πάνω στη ρόμπα μου. Στα πόδια του κρεβατιού πεσμένο ανοιχτό το τελευταίο βιβλίο του Μουρακάμι, που διάβαζα αποβραδίς. Αλλά και την Κυριακή είχα ξυπνήσει απότομα στη μέση ενός εφιάλτη. Με έντονη την πικρή του γεύση είχα μείνει αλαφιασμένη και υποτονική να κοιτώ από το μπαλκόνι την Κλωστούλα, τη Μασκούλα και τη Μορφούλα, τις γάτες του κήπου, να κυνηγιούνται στο γρασίδι. Αυτή τη φορά όμως το συναίσθημα ήταν πιο μελαγχολικό. Ένα ενοχλητικό τηλεφώνημα ήρθε να επιβεβαιώσει το ανακάτεμα των συναισθημάτων, ανασφάλεια, μοναξιά, άρνηση, διάθεση απομόνωσης, θλίψη. Με το που μπήκα στο Διαδίκτυο έμαθα και τη δυσάρεστη είδηση της αναχώρησης από τη ζωή ενός νέου και αξιόλογου ηθοποιού και παραγωγού της Of-Of Athens σκηνής, του Γιώργου Κατινά. Απώλεια. Ματαίωση. Ερωτήματα. Μελαγχολία. Μελάγχολος. Μέλας+χολος, μαύρη χολή. Ο πρώτος ορισμός της μελαγχολίας δόθηκε από τον Ιπποκράτη τον 5ο αιώνα ως η «μέλαινα χολή», θεωρούμενη ως ένα από τα τέσσερα υγρά του ανθρώπινου σώματος. Η λέξη που μας σύστησε ο Ιπποκράτης, ο οποίος θεωρούσε πως η ψυχική διάθεση του ανθρώπου εξαρτάται από το βαθμό ανάμειξης των σωματικών χυμών, διαμορφώνει τη σχέση σωματικών και ψυχικών λειτουργιών. Σχέση αλληλεξάρτησης. Η ελληνική λέξη πέρασε και σε ξένες γλώσσες. Melancholy, λένε οι Άγγλοι, melancolie οι Γάλλοι, melancholie οι Γερμανοί.
Χθες έμαθα και για την «Blue Monday», καθότι το χρώμα της μελαγχολίας είναι το βαθύ μπλε και μέρα της η τρίτη Δευτέρα του Ιανουαρίου.
Αν αυτή τη μέρα αισθάνεστε θλιμμένοι, κουρασμένοι ή άτυχοι σήμερα, μην ανησυχείτε. Είστε και εσείς ένα από τα πολλά θύματα της ιδιαίτερης αυτής Δευτέρας.
Η τρίτη Δευτέρα του Ιανουαρίου έχει καθιερωθεί να ονομάζεται «Blue Monday», όπερ μεθερμηνευόμενον καταθλιπτική Δευτέρα.
Η συγκεκριμένη Δευτέρα, λοιπόν, θεωρείται η πιο καταθλιπτική ημέρα του χρόνου και όχι χωρίς υπόβαθρο. Βάσει ενός μαθηματικού τύπου στον οποίο συνυπάρχουν ο καιρός, τα χρέη, ο χρόνος που πέρασε από τα Χριστούγεννα, ο χρόνος που πέρασε χωρίς να εκπληρώσουμε κάποιον από τους στόχους της νέας χρονιάς, τα επίπεδα κινήτρων που έχει ο καθένας, αλλά και το αίσθημα ανάγκης να αναλάβει κανείς δράση.
Φυσικά αυτός ο μαθηματικός τύπος δεν μπορεί να σταθεί επιστημονικά και δεν γίνεται αποδεκτός από μαθηματικούς, οι οποίοι τον κατατάσσουν στις ψευδοεπιστήμες και τον απορρίπτουν ως ανοησίες.
Το γεγονός πάντως είναι ότι αρκετές έρευνες κατά το παρελθόν έχουν δείξει ότι ένα μεγάλο ποσοστό των ερωτηθέντων βάζουν αυτή τη συγκεκριμένη ημέρα ως τη χειρότερή τους, με δεύτερη εκείνη μετά την Πρωτοχρονιά.
Στον αντίποδα, σύμφωνα με τον Κλιφ Άρναλ, λέκτορα στο Πανεπιστήμιο του Κάρντιφ, η πιο χαρούμενη ημέρα του χρόνου υπολογίζεται κάπου ανάμεσα στις 21 και 24 Ιουνίου. Ας την περιμένουμε. Αυτό δεν συνεπάγεται βέβαια να την περιμένουμε θλιμμένοι.
Ο αρχαίος Αριστοτέλης αναρωτιέται: «Διά τι πάντες όσοι περιττοί γεγόνασιν άνδρες ή κατά φιλοσοφίαν ή πολιτικήν ή ποίησιν ή τέχνας φαίνονται μελαγχολικοί όντες…;»
Η Μελαγχολία είναι σύνδρομο που χαρακτηρίζεται από συνεχή και επίμονη θλίψη, υπερβολική και ανεξήγητη με βάση τους εξωτερικούς παράγοντες, από ελάττωση όλων των ψυχικών λειτουργιών, από αίσθημα ανικανότητας, ανεπέρκειας και ενοχής, από τάση αυτοκαταστροφής που σε ορισμένες περιπτώσεις μπορεί να οδηγήσει σε αυτοκτονία.
Τον 14ο αιώνα η μελαγχολία καταγράφεται για πρώτη φορά από τους επιστήμονες ως ασθένεια.
Το 1514 ο Άλμπρεχτ Ντύρερ φιλοτεχνεί το χαρακτικό «Μελαγχολία Ι».
Το 1621 ο Ρόμπερτ Μπέρτον συγγράφει την «Ανατομία της μελαγχολίας» την πρώτη αληθινή εγκυκλοπαιδική πραγματεία περί μελαγχολίας.
Το 1805 εκδίδεται το βιβλίο του Σατωμβριάν «Ρενέ», με την πρώτη ενσάρκωση της «ασθένειας του αιώνα».
Το 1917 εκδίδεται το βιβλίο του Φρόιντ «Πένθος και μελαγχολία».
Το 1957 κυκλοφορούν τα πρώτα αντικαταθλιπτικά φάρμακα.
Από το 1970 έως και σήμερα οι στατιστικές τοποθετούν τη μελαγχολία στις πιο διαδεδομένες σύγχρονες ασθένειες.
Η κατάσταση αυτή συνοδεύεται συχνά από άλλες εκδηλώσεις, όπως αϋπνία, άρνηση λήψης τροφής (νευρική ανορεξία) κ.α. Η μελαγχολία μπορεί να εμφανιστεί σε κάθε ψυχική νόσο, ενώ είναι πάντα παρούσα στη μανιοκαταθλιπτική ψύχωση, σε νευροεκφυλιστικές παθήσεις, συνήθως της γεροντικής ηλικίας (λατ. Senatus marasmus) ή ως συνέπεια συγκινησιακών κλονισμών.
Ο χαρακτηρισμός της ως «ιερής νόσου» υποδηλώνει τη διττή της υπόσταση, διατηρώντας ταυτόχρονα τόσο τη μυστηριακή της πλευρά όσο και την ιατρική – επιστημονική προσέγγιση με το ιατρικό όνομα της «κατάθλιψης».
Έχω διαβάσει πολλά μελαγχολικά ποιήματα, όμως το κορυφαίο θεωρώ πως είναι αυτό του Ντίλαν Τόμας με τίτλο: “Τη μελαγχολική μου τέχνη ασκώντας”.
Τη μελαγχολική μου τέχνη ασκώντας,
στη σιωπή της νύχτας,
όταν μονάχο του φρενιάζει το φεγγάρι,
κι οι εραστές ξαπλώνουν
αγκαλιά με τη θλίψη τους,
παιδεύομαι το φως να τραγουδήσω,
όχι από φιλοδοξία ή για τον επιούσιο,
ούτε για επίδειξη στο παζάρι των ταλέντων
σε φιλντισένια παλκοσένικα,
μα για την αμοιβή την ελάχιστη
απ’ τα μύχια της καρδιάς τους.
Κι έξω απ’ το φεγγάρι που φρενιάζει
δεν γράφω τούτες τις σελίδες που αφρίζουν
μήτε για τον άνδρα τον περήφανο
μήτε για τους νεκρούς που από ψηλά επιβλέπουν
με τ’ αηδόνια και τις ψαλμωδίες τους
μα για τους εραστές,
που αγκαλιάζουνε αιώνων θλίψεις,
που μ’ έχουνε γραμμένο,
κι ούτε τους νοιάζει η μαστοριά κι η τέχνη μου.
Σύμφωνα με τον συγγραφέα και φιλόσοφο Τζορτζ Στάινερ η σκέψη συνδέεται με το μέλαν αίσθημα. Τι είναι τελικά αυτό που κάνει τον άνθρωπο να νιώθει ευχαρίστηση μέσα στη θλίψη του; Αυτό είναι μελαγχολία. Ή αλλιώς “πολιτισμός της θλίψης”.
Ο Γιάννης Βαρβέρης γράφει τη «Μεταγγιζόμενη μελαγχολία» και πέφτει πάνω στις λέξεις ως να τις σπάσει.
Ξημερώματα
με βασανίζει, μεταγγιζόμενη,
η μελαγχολία.
Θλίψη αν το θες.
Να λοιπόν που οι ποιητές
-αν δεν έχουν Νόμπελ
ή ένα Λένιν βρε αδελφέ
ή άλλα εύσημα φίλων-
ξεχνιούνται.
Θυμάμαι τότε
όλους τους άκλαυτους
κείνους που έπεσαν πάνω στις λέξεις
με ορμή
και στράγγιξαν σ’ αυτές
ως που να σπάσουν.
Ο Τζων Κητς με τη σειρά του συνθέτει μια «Ωδή στη Μελαγχολία»
Μη! Μην πας στη Λήθη και μην ζητάς το στάλαγμα
Τ’ Ακόνιτου να πιεις. Στο γαλανό σου μέτωπο
Φιλί του Στρίχνου μη δεχτείς ποτέ – κι ας είναι
Εκείνος άλικο της Περσεφόνης δώρο,
Αλήθεια με καρπούς Ιτάμου θες να φτιάξεις Κομπολόι; Α, τη θλιμμένη σου ψυχή!
Μα πως αντέχεις τριζόνι του θανάτου να τη δεις
Ή πεταλούδα νεκρική και μες στις χώρες της Λύπης
Το μοιρολόι του γκιώνη να ‘χεις συντροφιά;
Φυλάξου τώρα ! Γιατί θα ‘ρθει αχνόθωρος ίσκιος πάνω στη σκιά
Και την ασίγητη αγωνία της ψυχής θα πνίξει …
Αλλ΄ όταν ο ζόφος γείρει της μελαγχολίας
Κι έξαφνα από τους ουρανούς το δακρυσμένο σύννεφο κυλήσει
Τα λιπόθυμα τινάζοντας των λουλουδιών κεφάλια, και τους πράσινους
Λόφους σκεπάζοντας, με τ’ Απριλιού το νεκρικό σεντόνι
Τότε τη θλίψη σου χόρτασε, με τη δροσιά του πρωινού τριαντάφυλλου,
Ή πάνω στο ουράνιο τόξο, που με το κύμα σπάζει στ΄ ακρογιάλι
Ή ακόμη πέρα στο βασιλικό της παιωνιας πλούτο
Κι αν την αγαπημένη σου μια μέρα, έξαλλη δεις από θυμό
Το τρυφερό της χέρι αιχμαλώτισε – άσε τη να λυσσομανά
Κι εσύ πιες – πιες ως το τελος – τη φλόγα που καίει βαθιά
Στα σμαράγδινα μάτια της
Ζει με την Ομορφιά η Μελαγχολία – την Ομορφιά
Που πρέπει να πεθάνει. Και τη χαρά που πάντα
Το χέρι στα χείλη της έχει κι είναι έτοιμη να πει: αντίο.
Εκεί κοντά της Ηδονής ο πόθος – μα φαρμάκι γυρίζει
Την ίδια στιγμή που αχόρταγα πίνει το μελίρρυτο στόμα.
Α, ναι! Μες στο ναό της Ηδονής, τ’ αληθινό της ιερό
Η πεπλοφόρος Μελαγχολία έχει κεντήσει.
Κι είναι απ’ όλους αθέατη – παρεκτός και αν κάποιου η αδάμαστη γλώσσα
Της Χαράς το σταφύλι να σπάσει μπορεί
Στον κρουστό του ουρανίσκο επάνω.
Αλλά τότε, η πανίσχυρη θλίψη της μεμιάς θ’ αναρπάσει
την ψυχή του
Κι εκεί ψηλά, καταμεσής στ’ αραχνιασμένα της τρόπαια, θα κρεμαστεί!
(Μετάφραση: Κώστας Μπουρναζάκης)
Ο Κ. Π. Καβάφης γράφει για τη «Μελαγχολία του Ιάσονος Κλεάνδρου, ποιητού εν Κομμαγηνή, 595 μ.Χ.»
Το γήρασμα του σώματος και της μορφής μου
είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι.
Δεν έχω εγκαρτέριση καμιά.
Εις σε προστρέχω Τέχνη της Ποιήσεως,
που κάπως ξέρεις από φάρμακα,
νάρκης του άλγους δοκιμές, εν Φαντασία και Λόγω.
Είναι πληγή από φρικτό μαχαίρι. –
Τα φάρμακά σου φέρε Τέχνη της Ποιήσεως,
που κάμνουνε – για λίγο- να μη νιώθετε η πληγή.”
(1927)
(Κ. Π. Καβάφης, Άπαντα ποιητικά, εκδόσεις Ύψιλον/ βιβλία)
Και η Κική Δημουλά εμπνέεται από τη «Μελαγχολία»
«Στον ουρανό ακροβατεί μεγάλη σκοτεινιά.
Κι έτσι καθώς με πήρε το παράθυρο αγκαλιά,
με το ένα χέρι
στο δωμάτιο μέσα σέρνω
του δρόμου την απίστευτη ερημιά,
με το άλλο παίρνω
μια χούφτα συννεφιά
και στην ψυχή μου σπέρνω»
(Από τη συλλογή « Έρεβος»)
Έχεις λύπη; Κάτι σου λείπει. Ίσως ένας θεός σου λείπει. Ποιες είναι όμως οι λέξεις – κλειδιά που μας είναι αναγκαίες για να προσανατολιστούμε μέσα στη σύγχυση των καιρών μας; Το ερώτημα αυτό απηύθυνε ο συντάκτης της ιταλικής εφημερίδας «La Repubblica» Φράνκο Μαρκοάλντι στο μεγάλο κριτικό και στοχαστή Τζορτζ Στάινερ. Διαβάστε ένα απόσπασμα από την απάντηση που έδωσε ο Στάινερ:
Θα ξεκινούσα από μια από τις πιο απλές και πιο μικρές λέξεις του λεξιλογίου: τη λέξη “όχι”.
Έχουμε χάσει την τέχνη να λέμε “όχι”.
Όχι στην ωμότητα της πολιτικής, όχι στην τρέλα των οικονομικών αδικιών που μας περιβάλλουν, όχι στην εισβολή της γραφειοκρατίας στην καθημερινή μας ζωή. Όχι στην ιδέα ότι μπορούν να γίνονται αποδεκτοί ως φυσιολογικοί οι πόλεμοι, η πείνα, η παιδική σκλαβιά. Υπάρχει μια πελώρια ανάγκη να ξαναρχίσουμε να προφέρουμε αυτή τη λέξη. Κι όμως, είμαστε ανίκανοι γι’ αυτό.
Πιστέψτε με, τρομάζω μπροστά στην ενδοτικότητα τόσων καθώς πρέπει προσώπων, που έχουν μεταμορφωθεί σε πρωταθλητές της μοιρολατρίας. Που δηλώνουν ανοιχτά το σκεπτικισμό τους σχετικά με το ανώφελο της διαμαρτυρίας, λες και το να διαμαρτύρεται κανείς έχει γίνει κάτι το ενοχλητικό.
Οι μεγαλύτερες όμως προσωπικότητες του καιρού μας, ο Νέλσον Μαντέλα, ο Βάτσλαβ Χάβελ, δεν ένιωσαν ποτέ αυτόν τον τύπο της ενόχλησης. Ωστόσο, η οικογένεια και το σχολείο, για να μη μιλήσουμε για όλο το σύστημα των μέσων μαζικής επικοινωνίας, μεταδίδουν συστηματικά αυτόν τον ιό. Μας προδιαθέτουν για τον πιο ολικό κομφορμισμό.
Γι’ αυτό είναι θεμελιώδες να ξαναρχίσουμε την αντίσταση ενάντια στα ψεύτικα είδωλα του καιρού μας. Ξεκινώντας από το κυριότερο: το χρήμα. Χρειάζεται να αντισταθούμε στο φασισμό του χρήματος. Μιλώ για φασισμό, γιατί δεν βρίσκω πιο κατάλληλο όρο για να περιγράψω την καταιγιστική διάδοση μιας λογοκριτικής και δεσποτικής εξουσίας. Σήμερα όλα μυρίζουν χρήμα.
Η ίδια η πολιτική εξουσία βρίσκεται στα χέρια του χρήματος. Κάτι γνωρίζετε γι’ αυτό εσείς στην Ιταλία. Αλλά και άλλα έθνη δεν είναι απρόσβλητα από τον κίνδυνο μιας τέτοιας παρέκκλισης. Σας αναφέρω ένα πρόσφατο παράδειγμα: Πρόσφατα είδαμε να κλείνουν τράπεζες και εργοστάσια. Είδαμε εκατοντάδες χιλιάδες πρόσωπα να χάνουν τη δουλειά τους και ταυτόχρονα παρακολουθήσαμε το επαίσχυντο θέαμα των διευθυντικών στελεχών που αποχωρούσαν εισπράττοντας πελώρια ποσά ως μπόνους.
Δεν είναι απόλυτο αίσχος; Θα ευχόμουν μπροστά σε όλα αυτά να υψωνόταν ισχυρό από τους δρόμους και τις πλατείες το “όχι”. Αντίθετα, όμως, κυριάρχησε η συνήθης θλιβερή παθητικότητα. Προφανώς το άτομο παραμένει παθητικό επειδή έχει την αίσθηση ότι βρίσκεται αντιμέτωπο με ένα σχηματισμό ανώνυμων δυνάμεων τόσο ισχυρό ώστε να παραλύει κάθε αντίδραση.
Υπάρχει, όμως, και ένας άλλος παράγοντας που δεν πρέπει να τον λησμονάμε: η καταστροφή των ιδεολογιών του 20ου αιώνα, ξεκινώντας από το μαρξισμό στις διάφορες πολιτικές εφαρμογές του, άφησε πίσω της καμένη γη. Και η καταστροφή δεν είναι μόνο πολιτική, είναι και πολιτισμική.
Για να συνεννοούμαστε: η Ιταλία χωρίς τον Γκράμσι είναι μια ακρωτηριασμένη χώρα, μια αγνώριστη χώρα. Βλέπετε, όταν ήμουν νέος, οι άνθρωποι μπορούσαν ακόμα να κάνουν αυτά που εγώ αποκαλώ “δημιουργικά” λάθη. Επειδή στη ζωή ενός νέου είναι θεμελιώδες το να μπορεί να κάνει λάθη, για να δημιουργεί μιαν έντονη και παθιασμένη ζωή. Σήμερα αυτό δεν είναι πλέον δυνατό. Και είναι τρομερό να σκεφτούμε ένα δεκαοχτάχρονο που βλέπει να του αρνούνται κάθε ιδεολογικό και ουτοπικό ενθουσιασμό.
Υπάρχει ένα μικρό επεισόδιο που για μένα αντιπροσώπευε ένα σημείο χωρίς επιστροφή. Ήμασταν στον καιρό του ανταρτοπολέμου στη Λατινική Αμερική. Η συζήτηση με μιαν ομάδα φοιτητών μου προεκτάθηκε στον ισπανικό εμφύλιο. Τους ρώτησα αν θα πραγματοποιούσαν ποτέ επιλογές ανάλογες με εκείνες των γονέων τους, οι οποίοι είχαν πολεμήσει ή και είχαν σκοτωθεί για την ελευθερία αυτής της χώρας. Την επόμενη μέρα έλαβα μιαν επιστολή που έλεγε: “Αγαπητέ καθηγητή Στάινερ, στην τωρινή κατάσταση, οποιαδήποτε εμπλοκή σε διεθνείς μάχες για την ελευθερία θα μας μετέτρεπε αναπόφευκτα σε συνενόχους. Δείτε τι τρομερά πράγματα έκαναν οι κομμουνιστές, δείτε τι τρομερά πράγματα κάνει η CIA. Λυπούμαστε, εμείς δεν θέλουμε να εξαπατηθούμε άλλη μία φορά”. Αν η μοναδική έγνοια είναι να μην εξαπατηθούμε, πού θα βρούμε τη δύναμη για να πραγματοποιήσουμε ένα άλμα της φαντασίας; Να σκεφτούμε κάτι πιο μεγάλο από τον εαυτό μας;
Η δεύτερη λέξη είναι η “ιδιωτικότητα”.
Ήδη δεν υπάρχει πτυχή της ιδιωτικής ζωής, ακόμα και η πιο ιερή και η πιο μύχια, που να μην επιδεικνύεται και να μην εκτίθεται δημόσια. Σε όλα τα πεδία είναι σε δράση μια επεκτατική “βιομηχανία της διείσδυσης” (που συμπεριλαμβάνει την ψυχανάλυση, καθώς και τη γραφειοκρατία, το σύστημα των μέσων μαζικής επικοινωνίας καθώς και τις ιατρικές θεραπείες), η οποία αποβλέπει στο να απογυμνώσει την ανθρώπινη ύπαρξη από αυτό το αναπαλλοτρίωτο προσωπικό μυστικό.
Ενώ η αληθινή δύναμη του καθενός εμπερικλείεται σε αυτό που μπορεί και πρέπει να κρατάει μέσα του. Όπως υπενθύμιζε ο Χάιντεγκερ, κανείς δεν μπορεί να πεθάνει “στη θέση σου”. Και το μεγαλείο κάθε ανθρώπου έγκειται στην ικανότητά του να αντιμετωπίζει μέσα στη μοναξιά κάθε δύσκολη μετάβαση της ύπαρξής του, συμπεριλαμβανόμενων των αποτυχιών, των ασθενειών, των κακοτυχιών. Στον άνθρωπο υπάρχει ένα συναίσθημα ίσως ακόμα πιο ισχυρό από την αγάπη και το μίσος. Σκέφτομαι εκείνα τα “βαθιά πάθη”, που είναι συχνά ανεξήγητα, για κάτι που στα μάτια μας προσλαμβάνει υπέρτατη αξία. Στο πεδίο του αληθινού πάθους κρίνεται η μοίρα μας (…)
Οι σοφοί είπαν για τη λύπη, τον πόνο και τη μελαγχολία
Παύροι εν πόνω πιστοί.
Πίνδαρος, 522-438 π.Χ., Αρχαίος λυρικός ποιητής
(Λίγοι μένουν πιστοί την ώρα του πόνου)
Τέτλαθι δη, κραδίη και κύντερον άλλο ποτ’ έτλης.
Όμηρος, 800-750 π.Χ., Ποιητής
(Κράτα καρδιά μου, πολύ σκληρότερο έχεις βαστάξει πόνο)
(Οδύσσεια υ 18)
Λύπης ιατρός εστίν ανθρώποις λόγος.
Μένανδρος, 4ος αιών π.Χ., Αρχαίος Έλληνας ποιητής
Οι Λατίνοι
Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipisicing elit, sed do eiusmod tempor incididunt ut labore et dolore magna aliqua.
(Δεν υπάρχει κανείς που αγαπά τον πόνο αυτό καθεαυτό, που τον επιδιώκει και που θέλει να τον αποκτήσει, μόνο και μόνο επειδή είναι πόνος).
Αφορισμοί
Η μνήμη όπου και να την αγγίξεις πονεί.
Γιώργος Σεφέρης, 1900-1971, Έλληνας ποιητής, Νόμπελ 1963
Η λύπη ομορφαίνει επειδή της μοιάζουμε.
Οδυσσέας Ελύτης, 1911-1996, Έλληνας ποιητής, Νόμπελ 1979
Οι μεγάλοι πόνοι είναι βουβοί.
Σίλερ, 1759-1805, Γερμανός συγγραφέας και ποιητής
Η υπερβολική λύπη γελάει. Η υπερβολική χαρά κλαίει.
William Blake, 1757-1827, Άγγλος ποιητής και ζωγράφος
Oι επιθυμίες είναι η πηγή της θλίψης.
Βούδας, 563-483 π.Χ.
Η ευτυχία θεραπεύει το σώμα, μόνο η θλίψη αναπτύσσει τη δύναμη του νου.
Marcel Proust, 1871-1922, Γάλλος συγγραφέας
Η μελαγχολία είναι η ευτυχία του να είσαι θλιμμένος.
Βίκτωρ Ουγκώ, 1802-1885, Γάλλος συγγραφέας
Ο πιο βαθύς τρόπος για να αισθανθούμε κάτι είναι να υποφέρουμε γι’ αυτό.
Gustave Flaubert, 1821-1880, Γάλλος συγγραφέας
Οι μικρές λύπες είναι φλύαρες, η μεγάλη οδύνη είναι σιωπηλή.
Σενέκας, 4 μ.Χ.-65 μ.Χ., Ρωμαίος φιλόσοφος
Αυτοί που δεν κλαίνε ποτέ, είναι γεμάτοι δάκρυα.
Maurice Chapelan, 1906-1992, Γάλλος γνωμικογράφος και δημοσιογράφος
Οι άνθρωποι ζούνε έναν τέτοιο μεγάλο πόνο μόνο μια φορά. Ο πόνος έρχεται ξανά, αλλά βρίσκει πιο σκληρή επιφάνεια.
Willa Cather, 1873-1947, Αμερικανίδα αρθρογράφος και συγγραφέας
Ο πόνος κάνει τους δυνατούς δυνατότερους και τους αδύναμους πιο αδύναμους.
Lion Feuchtwanger, 1884-1958, Γερμανός συγγραφέας
Τίποτε δεν ομορφαίνει τόσο μια γυναίκα όσο η θλίψη.
André Berthiaume, 1938-, Γαλλοκαναδός συγγραφέας
Ακόμα κι όταν κάποιος είναι πεπεισμένος για την απελπισία του, πρέπει να δρα σαν να ελπίζει. Ή να αυτοκτονεί. Ο πόνος δεν δίνει δικαιώματα.
Albert Camus, 1913-1960, Γάλλος συγγραφέας, Νόμπελ 1957
Αυτοί που δεν υπέφεραν ποτέ, δεν ξέρουν τίποτα. Δεν ξέρουν ούτε τα καλά ούτε τα κακά. Δεν ξέρουν τους ανθρώπους. Δεν ξέρουν ούτε καν τον εαυτό τους.
François Fénelon, 1651-1715, Γάλλος κληρικός, ποιητής και συγγραφέας
Αυτό που σε καταθλίβει δεν είναι η κατάσταση, αλλά η σημασία που δίνεις σ’ αυτήν.
Sam Pavlina, Αμερικανός blogger
Όταν έρχονται οι λύπες, δεν έρχονται σαν μεμονωμένοι κατάσκοποι, έρχονται σε τάγματα.
Γουίλιαμ Σαίξπηρ (1564-1616)
Η θλίψη θα διαρκέσει για πάντα.
Vincent Van Gogh, 1853-1890, Ολλανδός ζωγράφος
(τα τελευταία του λόγια)
Μόνο η επιθυμία και η απραξία μας κάνουν θλιμμένους.
Anatole France, 1844-1924, Γάλλος συγγραφέας, Νόμπελ 1921
Όταν υποφέρεις, να κοιτάς τον πόνο καταπρόσωπο. Θα σε παρηγορήσει ο ίδιος, και θα σου μάθει και κάτι.
Αλέξανδρος Δουμάς, 1802-1870, Γάλλος συγγραφέας
Αν είχα να διαλέξω ανάμεσα στη θλίψη και στο τίποτα, θα διάλεγα τη θλίψη.
William Faulkner, 1897-1962, Αμερικανός συγγραφέας, Νόμπελ 1949
Κανένας δεν μου είχε πει ποτέ πως η θλίψη έμοιαζε τόσο πολύ με φόβο.
C.S. Lewis, 1898-1963, Ιρλανδός συγγραφέας
Μέρος κάθε δυστυχίας είναι και η σκιά ή η σκέψη της δυστυχίας: το γεγονός ότι όχι μόνο υποφέρεις, αλλά και ότι πρέπει να συνεχίσεις να σκέφτεσαι για το γεγονός ότι υποφέρεις. Δεν ζω μόνο κάθε μέρα μες στη λύπη, αλλά ζω κάθε μέρα σκεπτόμενος ότι ζω μες στη λύπη.
C.S. Lewis, 1898-1963, Ιρλανδός συγγραφέας
Τις στενοχώριες δεν μπορείς να τις πνίξεις μες στο κρασί, ξέρουν να κολυμπάνε.
Heinz Rühmann, 1902-1994, Γερμανός συγγραφέας και ηθοποιός
Αν έχεις δάκρυα, ετοιμάσου να τα χύσεις τώρα.
Γουίλιαμ Σαίξπηρ, 1564-1616, Άγγλος συγγραφέας
Η λύπη είναι ο πλησιέστερος γείτονας της παραφροσύνης.
Αντιφάνης, 405-335 π.Χ, Αρχαίος κωμωδιογράφος
Γιατί κλαίτε; Φανταστήκατε μήπως ότι ήμουν αθάνατος;
Λουδοβίκος 14ος, 1638-1715, Γάλλος βασιλιάς, ο βασιλιάς «Ήλιος»
(Τα τελευταία του λόγια)
Η ζωή είναι γεμάτη λύπη στο βαθμό ακριβώς που επιτρέπουμε στον εαυτό μας να αγαπάει άλλους ανθρώπους.
Orson Scott Card, 1951-, Αμερικανός συγγραφέας επιστημονικής φαντασίας
Μπορούμε να ελαφρύνουμε τη θλίψη με έναν καλό ύπνο, ένα μπάνιο κι ένα ποτήρι κρασί.
Θωμάς Ακινάτης, 1225-1274, Ιταλός Δομινικανός μοναχός και φιλόσοφος
Η ειρωνεία είναι μια θλίψη που δεν μπορεί να κλάψει, και γι’ αυτό χαμογελάει.
Jacinto Benavente, 1866-1954, Ισπανός συγγραφέας
Κανένας αποχαιρετισμός στον κόσμο δεν είναι τόσο βαρύς, όσο ο αποχαιρετισμός της δύναμης της εξουσίας.
Ταλεϋράνδος, 1754-1838, Γάλλος διπλωμάτης
Φυλαχτείτε από τη μελαγχολία, είναι αμάρτημα.
Gustave Flaubert, 1821-1880, Γάλλος συγγραφέας
Ο πόνος πλήττει περισσότερο τη φαντασία, παρά τις αισθήσεις μας.
Κοϊντιλιανός, 35-96 μ.Χ., Ρωμαίος ρήτορας
Οι νέοι αισθάνονται τις λύπες πολύ πιο έντονα απ’ ό, τι οι γέροι. Οι τελευταίοι είναι κοντά στην έξοδο κινδύνου.
Giuseppe di Lampedusa, 1896-1957, Ιταλός συγγραφέας
Η θλίψη είναι μια χώρα. Όταν ζει κανείς μες στη θλίψη, δεν μπορεί να είναι ούτε στην παραλία ούτε στην εξοχή.
Christine Orban, 1954-, Γαλλίδα συγγραφέας
Η θλίψη είναι ένα είδος τεμπελιάς.
Samuel Johnson, 1709-1784, Άγγλος συγγραφέας
Θα έλεγε κανείς ότι ο πόνος δίνει σε ορισμένες ψυχές ένα είδος συνειδήσεως. Είναι όπως το λεμόνι στα στρείδια.
Paul-Jean Toulet, 1867-1920, Γάλλος συγγραφέας
Είναι αρκετό που τα βέλη ταιριάζουν ακριβώς στις πληγές που προκάλεσαν.
Franz Kafka, 1883-1924, Τσέχος συγγραφέας
Μια τραγωδία δεν χρειάζεται να έχει αίμα και θάνατο. Είναι αρκετό να είναι γεμάτη από εκείνη τη μεγαλειώδη θλίψη που είναι η τέρψη της τραγωδίας.
Ρακίνας, 1639-1699, Γάλλος δραματουργός
Τα αναφιλητά ενός άντρα είναι σπαρακτικά στεγνά.
Emile Zola, 1840-1902, Γάλλος συγγραφέας
Η μελαγχολία είναι η μικρή πολυτέλεια των φτωχών ψυχών.
Henri de Montherlant, 1895-1972, Γάλλος συγγραφέας
Στη βαθιά λύπη δεν υπάρχει χώρος για συναισθηματισμούς,
William Burroughs, 1914-1997, Αμερικανός συγγραφέας
Βρήκαμε τον Dr. Hall μέσα σε τόσο βαθύ πένθος, που είτε η μητέρα του είτε η γυναίκα του είτε ο ίδιος πρέπει να είχε πεθάνει.
Jane Austen, 1775-1817, Αγγλίδα συγγραφέας
Όλες οι λύπες αντέχονται αν μπορεί να τις βάλεις σε μια ιστορία ή να πεις μια ιστορία γύρω από αυτές.
Karen Blixen, 1885-1962, Δανέζα συγγραφέας
Μόνο όταν υποφέρεις καταλαβαίνεις πραγματικά.
Ιούλιος Βερν, 1826-1905, Γάλλος συγγραφέας
Η ζωή είναι ένα εκκρεμές που κινείται μεταξύ πόνου και απελπισίας.
Άρθουρ Σοπενχάουερ, 1788-1860, Γερμανός φιλόσοφος
Ο πόνος γι’ αυτούς που δεν έχουν ψωμί να φάνε αντέχεται περισσότερο.
Ugo Foscolo, 1778-1827, Ελληνοϊταλός ποιητής
Ξέρεις ποιο είναι το καλό με τις ραγισμένες καρδιές; Μπορούν να ραγίσουν μόνο μια φορά, τα υπόλοιπα είναι αμυχές.
Carlos Ruiz Zafón, 1964 -, Ισπανός συγγραφέας
Παρόλο που ο κόσμος είναι γεμάτος πόνο, είναι επίσης γεμάτος και από το ξεπέρασμά του.
Helen Keller, 1880-1968, Αμερικανίδα συγγραφέας
Στίχοι
Το γαρ πολύ της θλίψεως γεννά παραφροσύνη.
Καισάριος Δαπόντες, 1713-1784, Έλληνας ιερομόναχος και λόγιος
Ψυχή που ξέρει να πονεί ξέρει και να πεθαίνει.
Γεώργιος Δροσίνης, 1859-1951, ποιητής
Δεν θέλω τη συμπόνια κανενός
τον έζησα τον κόσμο και τον είδα
είν’ η καρδιά μου μαύρος ουρανός
που κρύβει κεραυνούς και καταιγίδα
Άκης Πάνου, 1933-2000, Έλληνας λαϊκός συνθέτης και στιχουργός
Θα βρω μουρμούρη μπαγλαμά
σαν άνθρωπος να κλαίει
να του χτυπώ τα τέλια του
τον πόνο μου να λέει.
Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου, 1893-1972, στιχουργός
Θυμόσοφες ρήσεις
Βαθύτερα στις καρδιές των ανθρώπων βλέπουν τα μάτια που έχουν κλάψει πολύ.
Ανώνυμος
Χαίρομαι άρα ονειρεύομαι. Λυπάμαι άρα υπάρχω.
Ανώνυμος
Οι χαρές μας είναι ρηχές. Οι λύπες βαθιές.
Ανώνυμος
Kαι μια ελληνική παροιμία: Μοιρασμένη χαρά, διπλή χαρά. Μοιρασμένος πόνος, μισός πόνος.
