Τι είναι το Γκάνμπατε;
Αντιπροσωπεύει το ιαπωνικό πνεύμα και σημαίνει «αν δεν μπορείς να σταματήσεις το κύμα, γίνε το κύμα»
Το Μεγάλο Κύμα της Κανάγκαουα είναι ένα από τα πιο εμβληματικά έργα τέχνης στην ιστορία της ανθρωπότητας.
Είναι δημιούργημα του καλλιτέχνη Κατσουσίκα Χοκουσάι, ειδήμονα στο ουκίγιο-ε (ιαπωνική χαρακτική).
Η γκραβούρα του Χοκουσάι εξήψε τη φαντασία όχι μόνο των Ιαπώνων, αλλά ολόκληρου του κόσμου.
Οι κωπήλατες βάρκες έρχονται αντιμέτωπες με τη μανία της θάλασσας, με το όρος Φούτζι να παρακολουθεί από το βάθος του ορίζοντα. Το λευκό του χιονιού πάνω στο Φούτζι έρχεται σε αντίθεση με το λευκό και το γκρίζο του αφρού των κυμάτων, που μοιάζουν να ορμούν καταπάνω στους ναυτικούς με ακονισμένα νύχια.
Το Μεγάλο κύμα της Κανάγκαουα αντιπροσωπεύει το ιαπωνικό πνεύμα του Γκάνμπατε: οι ναυτικοί δεν τα παρατούν, κωπηλατούν με όλη τους τη δύναμη για να ζήσουν.
Τι συμβαίνει δευτερόλεπτα αφότου σκάει το κύμα; Θα ναυαγήσουν; Θα καταφέρουν να αλλάξουν ρότα ξεπερνώντας με επιδεξιότητα το κύμα;
Η μόνη πιθανότητα να επιβιώσουν είναι να μη μείνουν ακίνητοι και να κωπηλατήσουν, με την ελπίδα πως θα καταφέρουν να επιπλεύσουν πάνω στο μεγάλο κύμα μέχρι να το αφήσουν πίσω τους.
Το Μεγάλο κύμα της Κανάγκαουα αντιπροσωπεύει το ιαπωνικό πνεύμα του γκάνμπατε: οι ναυτικοί δεν τα παρατούν, κωπηλατούν με όλη τους τη δύναμη για να συνεχίσουν την πορεία τους, για να ζήσουν.
Τα θαλάσσια κύματα είναι μια υπέροχη μεταφορά για τη ζωή. Μερικές φορές υπάρχουν εποχές όπου τα πάντα πάνε πρίμα και φαίνονται να ρέουν χωρίς ιδιαίτερα προβλήματα. Αισθανόμαστε σαν τους παλιούς ναυτικούς, για τους οποίους η θάλασσα δεν κρύβει κανένα μυστικό. Ό,τι κι αν επιχειρήσουμε στη ζωή έρχεται την κατάλληλη στιγμή και είμαστε προετοιμασμένοι να το δεχτούμε. Άλλες φορές όμως αγχωνόμαστε μπροστά σε κάτι άγνωστο που ξαφνικά μας ξεπερνάει συναισθηματικά. Τότε είμαστε οι κωπηλάτες του Μεγάλου κύματος της Κανάγκαουα. Όποια κι αν είναι η κατάσταση που αντιμετωπίζεις, υπάρχει κάτι για το οποίο μπορείς να είσαι πάντα σίγουρος: ακόμα και τα πιο γιγάντια κύματα πέφτουν πάντα προς τα εμπρός. Μπορεί να αντιμετωπίσουμε ατυχήματα ή σε κάποιες περιόδους όλα να μας πάνε στραβά, αλλά ό,τι κι αν γίνει, μπορούμε πάντα να επιλέξουμε να πέσουμε προς τα εμπρός.
Χάραξε τη ρότα της ζωής σου με βάση το πνεύμα του γκάνμπατε.
Ο πρωτάρης ναυτικός που δεν καταφέρνει να συνηθίσει τη θάλασσα επειδή τα βρίσκει σκούρα στις φουρτούνες πάντα επιστρέφει στην ακτή έχοντας κερδίσει κάτι: ένα μάθημα. Κάν’ το όσο καλύτερα μπορείς. Ενώσου με τα κύματα και διδάξου από αυτά, ξέροντας πως κάποια θα σε ξεπεράσουν και θα σε παρασύρουν στην ακτή.
Πάντα θα υπάρχει η τρίτη επιλογή, η χειρότερη απ’ όλες: ο ναυτικός μένει στην ακτή, σαν άνθρωπος που περιμένει στο σπίτι του να έρθουν καλύτερες ευκαιρίες. Αυτό τον καταδικάζει να μένει απλός θεατής της ζωής και να μη μάθει ποτέ τίποτα.
Ο Βρετανός φιλόσοφος Άλαν Γουάτς εντόπισε κάτι κοινό ανάμεσα στα κύματα και τον άνθρωπο, την προέλευσή τους: «Δεν ήρθες σ’ αυτό τον κόσμο. Βγήκες από αυτόν, σαν κύμα που αναδύεται από τον ωκεανό. Δεν είσαι ξένος εδώ πέρα».
Επιπλέον, χρησιμοποίησε αυτή τη ρυθμική κίνηση της θάλασσας για να μας αποδείξει πως δεν πρέπει να ανησυχούμε υπερβολικά για την επίπτωση των πράξεών μας σε μεγάλη κλίμακα: «Είσαι μια συνάρτηση αυτού που κάνει ολόκληρο το σύμπαν, κατά τον ίδιο τρόπο που ένα κύμα είναι συνάρτηση αυτού που κάνει ολόκληρος ο ωκεανός».
Επειδή τα κύματα μπορεί να μοιάζουν με τη ζωή: Στη θάλασσα δεν μπορούμε να σταματήσουμε τα κύματα, και στη ζωή δεν μπορούμε να σταματήσουμε τα γεγονότα που φέρνει μαζί του ο χρόνος καθώς περνάει.
Αν μείνουμε ακίνητοι στη θάλασσα, τα κύματα θα μας καταπιούν. Αν μείνουμε ακίνητοι στη ζωή, η απάθεια θα μας καταβροχθίσει. Αν δεν μπορείς να σταματήσεις το κύμα, γίνε το κύμα.
Γκάνμπατε! Ναυαγώ – Διασχίζω τα κύματα. Βλέπω μόλις την τελευταία στιγμή τα κύματα που πλησιάζουν – Είμαι σε θέση να προβλέπω τα γιγάντια κύματα. Ξανοίγομαι στη θάλασσα χωρίς να κοιτάζω τον καιρό – Ετοιμάζομαι σχολαστικά για το ταξίδι. Διακινδυνεύω στο ανοιχτό πέλαγος, χωρίς προετοιμασία – Εξασκούμαι με μικρά κύματα προτού πάω να αντιμετωπίσω τα μεγάλα. Εμπιστεύομαι την τύχη.- Εμπιστεύομαι την πείρα, που με βοηθάει να προβλέπω και να διαισθάνομαι καλύτερα. Είμαι εύθραυστος. Ναυαγώ στην πρώτη καταιγίδα – Είμαι προσαρμοστικός. Προσαρμόζομαι στις συνθήκες της θάλασσας.
Απόσπασμα από το βιβλίο «Γκάνμπατε – Αν δεν μπορείς να σταματήσεις το κύμα, γίνε το κύμα» – Suzuki Nobuo.
Μετάφραση: Σπερελάκη, Ειρήνη, (εκδ. Πατάκη)
∗∗∗
To Μεγάλο Κύμα στο μικροσκόπιο
Το «Μεγάλο Κύμα στ’ ανοιχτά της Καναγκάουα», η περίφημη ξυλογραφία του Ιάπωνα ζωγράφου, χαράκτη και σκιτσογράφου της περιόδου Έντο Κατσουσίκα Χοκουσάι (1760-1849), προκαλεί ακόμη και σήμερα τον θαυμασμό. Αποτελεί αντικείμενο μελέτης τόσο των ιστορικών τέχνης αλλά και των μαθηματικών.
Οι τελευταίοι εντοπίζουν, πέρα από την προσπάθεια του χαράκτη να αξιοποιήσει ζωγραφικά την προοπτική, τα μαθηματικά στοιχεία της παράστασης: τον σχεδιασμό των κυμάτων που βασίζεται στο σχήμα του κύκλου, και φυσικά την τριγωνική μορφή του όρους Φούτζι στο βάθος της σύνθεσης. Επιπλέον, οι απολήξεις των κυμάτων δεν παραπέμπουν μόνο σε απειλητικά δάχτυλα αλλά μοιάζουν επίσης με φράκταλ, τα γεωμετρικά σχήματα που επαναλαμβάνονται αυτούσια σε άπειρο βαθμό μεγέθυνσης.
Το χαρακτικό έργο φιλοτεχνήθηκε το 1831, όταν ο Χοκουσάι ήταν 70 ετών. Αποτελεί μέρος της σειράς «Τριάντα έξι όψεις του όρους Φούτζι». Στα εξαιρετικά βίντεο του James Payne, με τίτλο “Great Art Explained”, ο καλλιτέχνης και ιστορικός τέχνης σημειώνει ότι ο Χοκουσάι έζησε όλη του τη ζωή σε μίαν Ιαπωνία απομονωμένη από τον υπόλοιπο κόσμο. Και παρατηρεί ότι το «Μεγάλο Κύμα» παρουσιάζει «μια εικόνα της Ιαπωνίας που φοβάται ότι η θάλασσα – η οποία προστάτευε την ειρηνική απομόνωσή της για τόσο πολύ καιρό – θα γινόταν τελικά η καταστροφή της».
Η ύπαρξη όμως του έργου δε θα ήταν εφικτή αν δεν υπήρχε… μια ξένη εισβολή, ένα υλικό που έφτασε στα λιμάνια του Ναγκασάκι με ολλανδικά και κινεζικά πλοία τη δεκαετία του 1820. Ένα μέρος της επιτυχίας του χαρακτικού βασίζεται στη χρήση του πρωσικού μπλε, της πρώτης, σταθερής μπλε χρωστικής ουσίας.
Το χρώμα εφευρέθηκε σχεδόν τυχαία, γύρω στο 1705, στο Βερολίνο, και ο Χοκουσάι ήταν από τους πρώτους Ιάπωνες χαράκτες που το αγάπησαν και το χρησιμοποίησαν με πάθος. Η μαζική χρήση του πρωσικού μπλε στην Ιαπωνία ευθύνεται για το ξεκίνημα ενός νέου καλλιτεχνικού κινήματος στη χώρα, το aizuri-e, που περιλαμβάνει ξυλογραφίες τυπωμένες σε φωτεινό, ζωηρό μπλε χρώμα.
Το «Μεγάλο Κύμα», το διασημότερο ιαπωνικό χαρακτικό μέχρι σήμερα στη Δύση, λατρεύτηκε από δεκάδες καλλιτέχνες σε όλον τον κόσμο από την εποχή της εμφάνισής του.
Ανάμεσά τους βρίσκονται ο Γάλλος συνθέτης Κλοντ Ντεμπισσύ, οι ζωγράφοι του ιμπρεσιονιστικού κινήματος όπως ο Μονέ, ενώ ο κορυφαίος Γάλλος κριτικός τέχνης του 19ου αιώνα Philippe Burty έγραφε ότι το έργο του Χοκουσάι διατηρούσε την κομψότητα του Βαττώ, τη φαντασία του Γκόγια και την κίνηση του Ντελακρουά. Προχωρώντας ένα βήμα παραπέρα στα εγκωμιαστικά σχόλια, ο Burty σημείωνε ότι η επιδεξιότητα της πινελιάς του Χοκουσάι συγκρίνεται μόνο με εκείνη του Ρούμπενς.
