Του Παναγιώτη Μήλα
Όταν άναψε κόκκινο αντί να πατήσει φρένο, εκείνος πάτησε γκάζι. Με αυτή την κίνηση απογειώθηκε και μας απογείωσε. Ο Σταύρος Ξαρχάκος ήταν τότε μόλις 23 χρόνων όταν το 1962 έγραψε τη μουσική για τη θεατρική παράσταση ”Κόκκινα φανάρια” του Αλέκου Γαλανού, σε σκηνοθεσία Αλέξη Δαμιανού στο «Θέατρο Πορεία».
Τρία χρόνια μετά, το 1965, στις 11 Ιανουαρίου έδωσε την πρώτη μεγάλη συναυλία του στο θέατρο «Κεντρικόν» (στο τέρμα της οδού Κολοκοτρώνη, πίσω από το κτήριο της Μικρής Βουλής), παρουσιάζοντας τη μέχρι τότε δουλειά του. Ερμηνευτές ήταν ο Γρηγόρης Μπιθικώτσης, η Βίκυ Μοσχολιού και η Αλέκα Μαβίλη, με σολίστ στα μπουζούκια τους Γιώργο Ζαμπέτα και Στέλιο Ζαφειρίου. Μεταξύ των θεατών ήταν και ο τότε πρωθυπουργός Γεώργιος Παπανδρέου, μιας και τους άλλους δύο μεγάλους, τον Χατζιδάκι και τον Θεοδωράκη, τους είχαν «καπαρώσει» -τότε- οι «γαλάζιοι» και οι «κόκκινοι».
Το πάθος αυτού του αεικίνητου νεαρού, το είδα για δεύτερη φορά λίγο αργότερα και στο Δημοτικό Θέατρο του Πειραιά, πάλι με τη Μοσχολιού και τη Μαβίλη.
Όμως ήδη ένα χρόνο πριν, το 1964, είχα αποκτήσει για τη δισκοθήκη μου μία από τις πρώτες δημιουργίες του νεαρού συνθέτη: Το «6+6» που περιελάμβανε δύο «ορχηστρικά» καλοκαίρια. Το 1963 (Παράπονο, Το τραγούδι της Ύδρας, Βαρκαρόλα, Τίτλοι από την ταινία “Λόλα”, Στου Δεληβοριά, Πρωινό τραγούδι) και το 1964 (Τα δάκρυά μου είναι καυτά, Άπονη ζωή, Χάθηκε το φεγγάρι, Στα χέρια σου μεγάλωσαν, Φθινοπωρινός Δρόμος, Αμόκ).
Μέσα από το πεντάγραμμο ξεπηδούσε το πάθος του συνθέτη. Ένας πάθος που σήμερα κατάφερε να απαξιώσει το δημοσιογραφικό κλισέ: «Αιώνιος έφηβος».
Ο επιθετικός αυτός προσδιορισμός δεν ταιριάζει στον Ξαρχάκο. Ταιριάζει μόνο για κάποιους άλλους και μόνο για λόγους ευγενείας.
Ο Ξαρχάκος δεν έχει ανάγκη τέτοιου είδους κλισέ.
Το διαπίστωσα όταν τον είδα – για άλλη μια φορά – στις 11 Ιουλίου 2017, στην Οικία του Άγγελου και της Λητώς Κατακουζηνού, όπου παρουσίασε το νέο του δίσκο με τον τίτλο «7 ελεγείες και σάτιρες».
Πρόκειται για ένα έργο για πιάνο και φωνή με επτά καινούργια τραγούδια που μελοποίησε ο Σταύρος Ξαρχάκος σε στίχους του Μάνου Ελευθερίου, του Θοδωρή Γκόνη και της Λίνας Νικολακοπούλου.
***
Εδώ πρέπει να θυμίσω ότι ο συνθέτης συνεργάστηκε με τους πιο σπουδαίους Έλληνες στιχουργούς και ποιητές. Ανάμεσά τους: ο Νίκος Γκάτσος, ο Ιάκωβος Καμπανέλλης, η Ευτυχία Παπαγιαννοπούλου, ο Λευτέρης Παπαδόπουλος, ο Βαγγέλης Γκούφας, ο Κώστας Κινδύνης, η Αναστασία Κορτέση, ο Δημήτρης Χριστοδούλου, ο Παύλος Μάτεσις, ο Γιώργος Σκούρτης, ο Ντίνος Δημόπουλος, ο Βασίλης Ανδρεόπουλος, ο Δημήτρης Κορτέσης, ο Γιώργος Παπαστεφάνου, ο Αλέκος Σακελλάριος, ο Κώστας Φέρρης, ο Ζάχος Χατζηφωτίου, ο Αλέκος Γαλανός, ο Γιώργος Ζερβουλάκος, ο Ίων Νταϊφάς και ο Μάνος Χατζιδάκις.
Ας επιστρέψουμε και πάλι στο σαλόνι των Κατακουζηνών, στον 5ο όροφο της Λεωφόρου Αμαλίας 4, στο Σύνταγμα.
Τα τραγούδια του νέου δίσκου ερμηνεύει ο ίδιος ο συνθέτης, ενώ στο πιάνο τον συνοδεύει ο Νεοκλής Νεοφυτίδης. Την έκδοση κοσμούν έργα του ζωγράφου Γιώργου Ρόρρη.
Το έργο εκδίδεται ύστερα από πολλά χρόνια δισκογραφικής απουσίας του Σταύρου Ξαρχάκου και κυκλοφορεί από τη «Μικρή Άρκτο».
Στο σημείο αυτό πρέπει να σημειώσω ότι ο Σταύρος Ξαρχάκος δεν είναι μόνο η «Άπονη ζωή», ούτε το «Πρακτορείο». Δεν είναι μόνο «Το μεγάλο μας Τσίρκο», ούτε το «Ρεμπέτικο». Ασφαλώς δεν είναι μόνο το «Σαββατόβραδο στην Καισαριανή», ούτε τα «Κορίτσια στον ήλιο». Είναι και όλα αυτά, αλλά κυρίως είναι η «Βαρκαρόλα» και «Ο χορός το Σάκαινα». Είναι ένας «Φθινοπωρινός δρόμος» κάποτε «Στου Όθωνα τα χρόνια».
Ο Ξαρχάκος είναι αυτός που μας χαρίζει χρώματα, αρώματα, ήχους και εικόνες της Ελλάδας και των κατοίκων της. Είναι αυτός που παίρνει μαθήματα από τις μνήμες του. Αυτό το διαπίστωσα όταν στην Οικία Κατακουζηνού παρακολουθούσε με έκδηλο ενδιαφέρον την ξενάγηση στην Οικία – Μουσείο από τη μουσειολόγο και μέλος του δ.σ. του Ιδρύματος κυρία Σοφία Πελοποννησίου – Βασιλάκου.
Στη συνέχεια τον είδα να γράφει δυο λόγια στο βιβλίο των επισκεπτών λέγοντας ότι «Ο χώρος αυτός μου ξύπνησε πολλές αναμνήσεις από τα παιδικά μου χρόνια». Ο άνθρωπος αυτός που δεν ξεχνά, είναι πάντα νέος και έχει το δικαίωμα να προτείνει και να κρίνει.
Ας δούμε όμως τι λέει παρουσιάζοντας τη δουλειά του:
«Θεωρῶ ὅτι ὁ κάθε τόπος ἒχει τό δικό του «Τσερνόμπιλ».
Τρέμω μέ τήν ἰδέα ἑνός ἐφιαλτικοῦ σχεδίου ἀφανισμοῦ τῆς πολιτιστικῆς κοινότητας τῶν ἐθνῶν.
Στή χώρα μας συνέβη πρίν κάποια χρόνια.
Ἒτσι μεταλλάχθηκε ὁ πολιτισμικός ἱστός τῆς χώρας καί τό pH τῆς κοινωνίας.
Ἒκτοτε ἀκολούθησαν πολιτικές τερατογενέσεις.
Τελευταῖα ἀσχολοῦνται μαζοχιστικά μέ τό πρωτογενές πλεόνασμα.
Κανέναν δέν ἒχω ἀκούσει νά ψελλίζει ἒστω καί μιά λέξη γιά τό πρωτοφανές πνευματικό ἒλλειμμα. Μιά τηλεορασόπληκτη κοινωνία «ἐπιβιώνει πνευματικά» χωρίς νά ἒχει καταλάβει ὅτι ἒχει μεταμορφωθεῖ σέ ζόμπι.
Κάποτε ὁ ἱστορικός τοῦ μέλλοντος γιά νά ἀναγνωρίσει τήν ἰδιοσυγκρασία τοῦ λαοῦ μας θά πρέπει νά ἀνατρέξει στίς μετρήσεις τηλεθέασης.
Καί τά παιδιά;
Ἄφρονες Ἕλληνες, παράφρονες πολιτικοί, δέν ἀφουγκράζεστε τήν ἀγωνία καί τήν ὀργή τους;
Καί ὅλα αὐτά ἐν ὀνόματι μιᾶς ἐπικίνδυνης οὐτοπίας: τῆς ἐξουσίας, ὅποιας ἐξουσίας.
Νά τή χαίρεστε.
Ὃμως: ἡ πολιτική εἶναι ἓρμαιο τοῦ χρόνου.
Ἡ δημιουργική τέχνη εἶναι ἄχρονη.
Καί γιά νά τελειώνουμε: ὁ Παπανδρέου πέθανε, ὁ Βαμβακάρης ζεῖ».
Σταῦρος Ξαρχάκος
Ἀθήνα, 30 Μαΐου 2017
***
Τα επτά τραγούδια του δίσκου σε μουσική Σταύρου Ξαρχάκου είναι:
–Το δηλητήριο που πίνεις, στίχοι Μάνος Ελευθερίου.
–Η μπαλάντα των φονιάδων, στίχοι Μάνος Ελευθερίου.
–Βραδιά Πρωτοχρονιάς, στίχοι Μάνος Ελευθερίου.
–Της νύχτας τα σεντόνια, στίχοι Θοδωρής Γκόνης.
–Επί της Κατεχάκη, στίχοι Θοδωρής Γκόνης.
–Για ποιαν Ιθάκη μου μιλάς, στίχοι Θοδωρής Γκόνης.
–Έθνος μου εξαίρετο, στίχοι Λίνα Νικολακοπούλου
Ας ακούσουμε (*) αυτό το τελευταίο:
«Έθνος μου εξαίρετο»
Τελικά δημοκρατία
Έχει μόνο η Ελβετία
Όλοι οι άλλοι λέμε λόγια
Και κοιτάμε τα ρολόγια
Πότε να σχολάσουμε
Πόσα να χαλάσουμε
Ποιους να ξεγελάσουμε
Την καλή να πιάσουμε
Όπως είναι ο λαός του
Έτσι είναι και ο αρχηγός του
Έτσι είναι ο κάθε τόπος
Και ο δικός μας όπως όπως
Τελικά δημοκρατία
Έχει μόνο η Ελβετία
Όλοι λέμε άλλα
Κι έξω στέλνουμε τη μπάλα
Έθνος μου εξαίρετο
Της βουλής το αυθαίρετο
Πες μου που το δήλωσες
Κι άγρια μας ξήλωσες
Τελικά δικτατορία
Ειν’ τα δάνεια τα θηρία
Κι η Ευρώπη πάει πάσο
Σφάξε με αγά ν’ αγιάσω
«Βαρέθηκα τα ενορχηστρωτικά στολίδια»
Ο Σταύρος Ξαρχάκος όταν μίλησε είπε ότι το CD, ο φορέας του ήχου, δεν τον εκπροσωπεί και ευελπιστεί η νέα δουλειά να κυκλοφορήσει και σε βινύλιο.
Στη συνέχεια σημείωσε ότι «αυτού του είδους το τραγούδι δεν θέλει ενορχηστρωτικά στολίδια, τα οποία προσωπικά τα έχω βαρεθεί, αλλά αυτό είναι μια άλλη ιστορία. Πρέπει να είναι απέριττο, για να ακουστεί ο λόγος. Κι αυτός ο συγκεκριμένος λόγος που έχουν γράψει ο Μάνος Ελευθερίου, ο Θοδωρής Γκόνης και η Λίνα Νικολακοπούλου πρέπει να ακουστεί. Επίσης, θα μου κάνετε και μια άλλη ερώτηση και θα σας απαντήσω: Τραγουδιστής δεν είμαι. Οι βασικοί «εγκληματίες» είναι η Ηρώ Σαΐα, η σύζυγός μου δηλαδή και ο κύριος Ξενοφών Ραράκος, οι οποίοι επέμεναν ότι εγώ πρέπει να τα ερμηνεύσω. Ενέδωσα στην επιμονή τους κι έκανα αυτή τη δουλειά, την οποία θ’ ακούσετε, αλλά μη με κρίνετε ως τραγουδιστή. Να με κρίνετε μ’ αυτά που σας είπα, ότι προσπάθησα να εκφράσω τον εσωτερικό μου χώρο και τον εσωτερικό μου χρόνο. Μόνο η δουλειά θα έχει αλήθεια και αντοχή στο χρόνο».
Μιλώντας για τους συνεργάτες του, άρχισε με τον Νεοκλή Νεοφυτίδη, λέγοντας: «Ξέρετε, τεχνικά είναι μια πάρα πολύ δύσκολη ιστορία να συνοδεύει κανείς στο πιάνο. Βασικά, δεν είναι συνοδεία. Ο Νεοκλής Νεοφυτίδης «συνομίλησε» μαζί μου, δεν με συνόδευσε απλώς. Δεν υπάρχει τίποτα playback. Τραγουδούσα κι έπαιζε, έπαιζε και τραγουδούσα κι ανταλλάξαμε τους δικούς μας κωδικούς, μέσα από τις δυναμικές και τις μουσικές φράσεις που μπορούσαμε, καθένας, να κάνει».
Πρώτος, στην παρουσίαση του CD, μίλησε εκ μέρους της Μικρής Άρκτου, ο εκδότης Παρασκευάς Καρασούλος: «Το ελληνικό τραγούδι λειτούργησε με προφητικό, καταγγελτικό και πολλές φορές αφυπνιστικό τρόπο στις συνειδήσεις των Ελλήνων, ένα στοιχείο το οποίο φάνηκε τα τελευταία χρόνια να ατονεί ή να περνάει σε δεύτερη μοίρα και είμαστε πολύ χαρούμενοι που αυτή η δουλειά «επαναφέρει» αυτό το κλίμα. Ο Σταύρος Ξαρχάκος είναι αναφορά για τον ελληνικό πολιτισμό» είπε, μεταξύ άλλων, στο χαιρετισμό του, περιγράφοντας το «ειδικό βάρος» της δουλειάς.
-Στη συνέχεια το λόγο πήρε η Λίνα Νικολακοπούλου: «Και ποιος στιχουργός δεν θα ήθελε να δει λόγια του μελοποιημένα από τον Σταύρο Ξαρχάκο. Εγώ δεν επέτρεπα στον εαυτό μου να έχει αγωνία, είπα αν κάτι είναι καλό, θα γίνει, αν δεν είναι, μου φτάνει η ζύμωση και το μοίρασμα κάποιων στιγμών. Τώρα, αν ο τίτλος είναι Ελεγείες και Σάτιρες, εγώ ανήκω στη Σάτιρα και καμαρώνω πολύ που αυτό που γεννήθηκε τόσο άδολα μέσα μου, μπαίνει μέσα σ’ αυτά τα εφτά πολύ ουσιαστικά δείγματα μιας γραφής, η οποία αυτή τη στιγμή πιστεύω ότι είναι πιο πολύτιμη από ποτέ. Σταύρο Ξαρχάκο, αυτό που είσαι από DNA πνευματικό, σωματικό, συναισθηματικό, είναι μια μεγάλη ακτίνα που προβάλει πλατιά και μας κάνει όλους καλύτερους», είπε μεταξύ άλλων.
-Ο Θοδωρής Γκόνης αναφέρθηκε και στο γεγονός πως τα τελευταία χρόνια δεν έγραφε: «Αν έγραφα, έγραφα πάρα πολύ κρυφά για τον εαυτό μου κι ευχαριστώ τον Σταύρο Ξαρχάκο γιατί με ανάγκασε να γράψω φανερά. Αυτό για μένα είναι μεγάλη τιμή και μεγάλη επιτυχία».
-Τέλος, ο Νεοκλής Νεοφυτίδης ευχαρίστησε τον Σταύρο Ξαρχάκο για τη συμμετοχή του σε μια δισκογραφική δουλειά που αποτελεί καλλιτεχνικό γεγονός και λόγω του ότι επανεμφανίζεται μετά από κάποια χρόνια αποχής από τα δισκογραφικά δρώμενα, αλλά κυρίως λόγω της χρονικής στιγμής και του τρόπου που επιλέγει να το κάνει. «Νομίζω ότι επιλέγει το μέσα τρόπο, τον τρόπο της εσωτερικής «κραυγής», κατά την ταπεινή μου γνώμη, τον τρόπο των σοφών. Και κάνει μια σπουδαία εμφάνιση. Όσον αφορά στο καθαρά μουσικό κομμάτι, κατάφερε με το μοναδικό του τρόπο να ξεκλειδώσει άλλα στοιχεία, χρήσιμα στοιχεία στο παίξιμό μου και να με απεγκλωβίσει από τις όποιες πιανιστικές μου ευκολίες, βοηθώντας με έτσι να ζήσω την ουσία της μουσικής και του λόγου. Αυτό που σφραγίζει, κατά τη γνώμη μου, τα τραγούδια αυτά είναι η ερμηνεία του: εσωτερική, διεισδυτική, καίρια, εκρηκτική, βαθιά, όπως εκείνη η ερμηνεία στο «Πρακτορείο», που με είχε συγκλονίσει και στιγματίσει από παιδί στην Κύπρο. Ως μουσικός νιώθω πολύ τυχερός και γεμάτος που συμμετέχω σε κάτι τόσο ακριβό, σπάνιο και υψηλής αισθητικής, που θα το κουβαλάω μέσα μου ως κάτι πολύτιμο. Ευχαριστώ πολύ».
Ο Ξαρχάκος στη Θεσσαλονίκη και στην Αθήνα
Ολοκληρώνοντας τον κύκλο των φετινών συναυλιών του ο Σταύρος Ξαρχάκος θα κάνει τις δύο τελευταίες του στάσεις στη Θεσσαλονίκη και στην Αθήνα. Συγκεκριμένα θα εμφανιστεί την Παρασκευή 8 Σεπτεμβρίου 2017 στο Θέατρο της Γης, στη Θεσσαλονίκη και την Κυριακή 24 Σεπτεμβρίου στο Ωδείο Ηρώδου Αττικού.
Μαζί του θα είναι η Άλκηστις Πρωτοψάλτη. Επίσης θα υπάρχει δεκαμελής ορχήστρα στην οποία συμμετέχουν οι εκλεκτοί μουσικοί: Νεοκλής Nεοφυτίδης – Πιάνο, Παντελής Ντζιάλας – Κιθάρα, Βασίλης Δρογκάρης – Ακορντεόν, Ηρακλής Ζάκκας – Μπουζούκι, Δημήτρης Ρέππας – Μπουζούκι, Τάκης Βασιλείου – Κρουστά, Πέτρος Βαρθακούρης – Κοντραμπάσο και Αλέξανδρος Καψοκαβάδης – Κιθάρα, Νυκτά, Έγχορδα. Στην επιμέλεια ήχου: Ζαχαρίας Σταμούλος, Χάρης Κρεμμύδας και στους φωτισμούς ο Δημήτρης Λάιος.
***
(*) Εδώ ακούμε το τραγούδι του Σταύρου Ξαρχάκου, σε στίχους Λίνας Νικολακοπούλου, με τον τίτλο “Έθνος μου εξαίρετο!”
