Robert Doisneau: Ο ουμανιστής φωτογράφος που απαθανάτιζε φιλιά

Robert Doisneau 1912-1994

Ο Robert Doisneau αντιπροσωπεύει την άλλη όψη του “Ουμανισμού” α λα γαλλικά.
Με κατάρτιση χαράκτη-λιθογράφου στη σχολή Estienne, o Robert Doisneau αρχίζει να εργάζεται ως βοηθός φωτογράφου διαφημιστικής φωτογραφίας και στη συνέχεια ως οπερατέρ για λογαριασμό του καλλιτέχνη Andre Vigneau και του Brassai… Επηρεασμένος απ’ αυτούς τους δημιουργούς, αρχίζει να φωτογραφίζει στο δρόμο, μόνο και μόνο για την ευχαρίστησή του, με μία Rolleiflex που αγόρασε με τα λεφτά που κέρδισε από την πώληση του πρώτου του ρεπορτάζ για τη γενέτειρά του πόλη Gentilly που βρίσκεται στα προάστια του Παρισιού. Το 1934 προσλαμβάνεται ως φωτογράφος στα εργοστάσια της Renault και… απολύεται τέσσερα χρόνια αργότερα για επαναλαμβανόμενες καθυστερήσεις στην προσέλευση. Μεγάλη τύχη, κατά την προσωπική του άποψη!

 

Ξεκινάει λοιπόν τη δουλειά ως ανεξάρτητος φωτογράφος, συνεχίζοντας παράλληλα να συλλέγει “μικρές στιγμές αιωνιότητας” που θα φτιάξουν αργότερα τη φήμη του. Το 1946 μπαίνει στο πρακτορείο Rapho, στην καρδιά μίας ευλογημένης για τη φωτογραφία χρονικής περιόδου, κατά την οποία ο μεταπολεμικός Τύπος γνώρισε στιγμές πλήρους ευφορίας. Ο Robert Doisneau αναλαμβάνει ρεπορτάζ για τις μεγαλύτερες εβδομαδιαίες γαλλικές και διεθνείς εκδόσεις της εποχής προτού βιώσει είκοσι χρόνια διαδρομής στην έρημο. Ανακαλυπτόμενος εκ νέου στα μέσα της δεκαετίας του 1970, εξελίσσεται ως ο πλέον δημοφιλής Γάλλος φωτογράφος χάρις στο χιουμοριστικό και αυθεντικό του στυλ και στα ουμανιστικά του στιγμιότυπα από την καθημερινή ζωή των αγαπημένων του προαστίων της γαλλικής πρωτεύουσας.
Ένα κεφάλι που χάνεται, ένας κόκκινος κύκλος που θυμίζει τη γιαπωνέζικη σημαία, αυτό το μικρό γραφιστικό “Haiku” είναι απόσπασμα από το βιβλίο “Tokyo Station”. Αυτή η στιγμή παραλογισμού θυμίζει τη φράση του Doisneau που ισχύει για όλες τις μεγαλουπόλεις: “Οπουδήποτε υπάρχει κάποιο πράγμα σε προετοιμασία. Αρκεί να περιμένεις, να παρατηρείς για ώρα μέχρι να ανοίξει η κουρτίνα. Έτσι λοιπόν περιμένω ενώ κάθε φορά ειρωνικά διαπερνά το μυαλό μου η ίδια αδιάψευστη πραγματικότητα, ότι το Παρίσι είναι ένα θέατρο όπου πληρώνουμε τη θέση μας με τον χαμένο χρόνο μας”.

 

Ο ευφυής ουμανισμός  

Ο Doisneau ήξερε να υμνεί την ποίηση της καθημερινότητας με το ουμανιστικό και διεισδυτικό του βλέμμα. Όμως πρέπει να δούμε το έργο του πέρα και πάνω από τις “εικόνες” και το φολκλόρ που ενίοτε περιβάλλουν τη δουλειά του. Το αφήγημα της ζωής του μας δείχνει εν τέλει πόσο η απαθανάτιση του τυχαίου είναι το αποτέλεσμα οργανωμένης προσέγγισης και επίμονης θέλησης που διαρκεί στο χρόνο.
Η επίμονη ματιά δεν αρκεί.
Η “τύχη” χαμογελάει σε αυτούς που ξέρουν να την προκαλούν με υπομονή και επιμονή.
Ο Doisneau υπήρξε πρώτα χειροτέχνης της εικόνας πριν θελήσει να γίνει “καλλιτέχνης” χωρίς να έχει ποτέ ταξιδέψει (με εξαίρεση μία διαμονή στις ΗΠΑ, στο Palm Springs, όπου φωτογραφίζει έγχρωμα!), χωρίς ποτέ να εγκαταλείψει το άμεσο περιβάλλον του. Ήξερε να ολοκληρώνει ένα προσωπικό έργο στο οποίο κανείς δεν πίστευε, συνεχίζοντας πάντα να εξασφαλίζει τα προς το ζην, από τις αναθέσεις λήψεων. Η εξαιρετική του τεχνική κατάρτιση συνήθως παραβλέπεται. Κι όμως. Πίσω από την άτακτη ευφυΐα του, υποκρύπτεται ένας μεγάλος επαγγελματίας, ένας ανήσυχος εργασιομανής, που ήθελε όλα να τα ελέγχει: από τη λήψη μέχρι την αρχειοθέτηση των αρνητικών του. Ήταν ικανός να διεκπεραιώνει κάθε είδος φωτογράφισης, οποιοδήποτε θέμα, γεγονός που με πολύ χιούμορ διηγείται: “Ήμουν δύο χρόνια φωτογράφος μόδας κάτι που μου ταίριαζε τόσο καλά όσο ένας στηθόδεσμος σε χωροφύλακα!”. Αντίθετα, νιώθει άνετα μέσα στα μπιστρό, στα κέντρα διασκέδασης, στους δρόμους του Παρισιού, με τους κλοσάρ και τους δερματοστιγμένους και εν γένει με όλα τα περιθωριακά άτομα για τα οποία τρέφει μεγάλη συμπάθεια. Πότε δεν θα τα αντιμετωπίσει σαν “ιδανικές φάτσες” για φωτογράφιση ούτε θα πουσάρει τη μιζέρια ή τα δραματικά εφέ στα άκρα για να προκαλέσει ένα γεγονός ή ένα αφήγημα. Με απλότητα και λεπτότητα ο Doisneau ξέρει να τηρεί μία σχέση ισότητας και ειλικρίνειας με αυτούς που φωτογραφίζει. Είτε είναι διάσημοι είτε σε άθλια κατάσταση. Απέναντι σε αξιολύπητες ή ενοχλητικές καταστάσεις, αποφεύγει να αισθητικοποιεί, να ομορφαίνει τη μιζέρια – όσο φωτογενής κι αν ήταν. Απέναντι σε κωμικοτραγικές καταστάσεις, επιλέγει το τρυφερό χιούμορ ή την ανεκδοτολογική προσέγγιση αντί της ειρωνείας και της κοροϊδίας (που είναι συνήθως δείκτης ευγένειας). Τοποθετημένη μέσα σ’ αυτό το “ακριβοδίκαιο” πλαίσιο με ενδιαφέρει σήμερα η διερεύνηση της ματιάς του, γιατί δεν υπάρχει τίποτα πιο δύσκολο από την άσκηση ενός εκλεπτυσμένου φωτογραφικού χιούμορ. Κι αν κάποιες εικόνες του είναι “οργανωμένες” και όχι αποτέλεσμα συμπτώσεων, δεν αλλάζει τίποτα απέναντι σ’ αυτή τη δυσκολία, ούτε στην ποιότητα των εικόνων του.

Κάθε φορά που γιορτάζουμε την Παγκόσμια Ημέρα Φιλιού – και όχι μόνο – θυμόμαστε τα επικά φιλιά του Robert Doisneau, του φωτογράφου που απαθανάτιζε τον έρωτα και το πάθος.