Της Ειρήνης Αϊβαλιώτου
«Δεν είναι άραγε πιο ηθική η ελεύθερη ένωση δύο εραστών που αγαπιούνται από τη νόμιμη ένωση δύο πλασμάτων χωρίς αγάπη;».
Ζωρζ Φεϋντώ
«Ακριβή τέχνη, όπως τα μαθηματικά» χαρακτήριζε το vaudeville ο Ζωρζ Φεϋντώ. Το είδος, δηλαδή, της ελαφριάς και έξυπνης κωμωδίας που ο ίδιος κατ’ εξοχήν τίμησε. Είδος δύσκολο και απαιτητικό που χρειάζεται αμεσότητα και σπιρτάδα για να λειτουργήσει.
Ένα χαρακτηριστικό δείγμα του vaudeville είναι και ο «Ράφτης κυριών» του Φεϋντώ, που ανέβηκε φέτος το καλοκαίρι στο κεντρικό θέατρο «Αθηνά», σε σκηνοθεσία και μουσική Ιωάννη Παπλωματά και μετάφραση Γιάννη Ιορδανίδη. Μια κωμωδία που κεντά με ψιλοβελονιά ανατρεπτικά επεισόδια πάνω στις συμβατικές συζυγικές σχέσεις. Μια κωμωδία που καταγγέλλει την καταπίεση της ερωτικής επιθυμίας, τη σεμνοτυφία και την κοινωνική υποκρισία. Ένα από τα πιο επιτυχημένα έργα του τεχνίτη της γαλλικής φάρσας Ζωρζ Φεϋντώ. Σ’ αυτό το έργο, για ακόμα μια φορά οι υπερφίαλοι άντρες, που «ατακτούν» συστηματικά, διεκδικώντας για τον εαυτό τους την ερωτική ελευθερία που αρνούνται στις γυναίκες, οδηγούνται μέσα από μια σειρά παρεξηγήσεων σε αδιέξοδο, γελοιοποιούνται, οπισθοχωρούν και ηττώνται κατά κράτος.
Ο Μουλινό, γιατρός και παντρεμένος μόλις έξι μήνες με την Ιβόν, θέλει να ζήσει μια εξωσυζυγική περιπέτεια με την επίσης παντρεμένη, κυρία Σουζάν. Προκειμένου να είναι «διακριτικός» και να μην αποκαλυφθεί από το σύζυγο της ερωμένης του, τον κο Ομπέν, παριστάνει τον ράφτη και μετατρέπει το δήθεν ραφείο, το οποίο νοικιάζει, σε ερωτική φωλιά! Εν τω μεταξύ ο κος Ομπέν απατά τη σύζυγό του Σουζάν με τη Ροζ, η οποία είναι σύζυγος του Μπασινέ, ασχέτως αν τον έχει εγκαταλείψει για κάποιον άλλον. Ο Μπασινέ τυγχάνει να είναι και πελάτης του Μουλινό αλλά και ιδιοκτήτης του ραφείου. Ανάμεσά τους η πεθερά του γιατρού, κυρία Εγκρεβίλ, που καταφθάνει αποφασισμένη να εξιχνιάσει τα μυστήρια και να προασπίσει τα δικαιώματα της κόρης της… Μέσα σε όλα κι ένας δαιμόνιος μπάτλερ που παριστάνει το γιατρό στη θέση του γιατρού. Δύσκολο να βγάλει άκρη κανείς από όλο αυτό το πανδαιμόνιο, που όμως επί σκηνής στη συγκεκριμένη παράσταση λειτούργησε αριστοτεχνικά.
Πιο συγκεκριμένα, σε μια αστική συνοικία του Παρισιού, ο γιατρός Μουλινό επιστρέφει ξημερώματα στη συζυγική στέγη ύστερα από μια οικτρά αποτυχημένη απόπειρα απιστίας. Εκεί τον περιμένουν ο υπηρέτης του Ζεράρ, η σύζυγός του και στη συνέχεια εισβάλλει η σαρωτική πεθερά του, ενώ ο καλύτερός του φίλος προσπαθεί να του ενοικιάσει ένα διαμέρισμα το οποίο αργότερα μετατρέπεται σε ερωτική φωλιά – ραφείο.
Συναντήσεις που δεν έπρεπε να συμβούν, αλήθειες που καταλήγουν σε κατά συνθήκη ψέματα, πόρτες που ανοιγοκλείνουν ακατάπαυστα, συνεχείς εναλλαγές ρόλων και κωμικά απρόοπτα, συνθέτουν μια εικόνα απόλυτης φάρσας. Ο Ζωρζ Φεϋντώ είναι ανατόμος της συζυγικής απιστίας, διεισδύει και κριτικάρει τα ήθη της αστικής τάξης με τρόπο ανελέητο αλλά ταυτόχρονα εξαιρετικά χιουμοριστικό.
Στο Παρίσι του 1890, της Μπελ Επόκ, του Τουλούζ Λωτρέκ, της Μονμάρτης και του Μουλέν Ρουζ, ο Ζωρζ Φεϋντώ γράφει την ξεκαρδιστική κωμωδία καταστάσεων «Ράφτης κυριών» (1887) που θεωρείται κατά κοινή ομολογία το καλύτερό του έργο.
Το έργο χωρίζεται σε τρεις πράξεις. Η πρώτη και η τρίτη διαδραματίζονται στο σπίτι του γιατρού Μουλινό, ενώ η δεύτερη πράξη διαδραματίζεται σ’ ένα διαμέρισμα-πρώην ραφείο.
Tόπος – Χρόνος: Παρίσι, τέλη του 19ου αιώνα. Βέβαια στην παράσταση του θεάτρου «Αθηνά» η δράση έχει μεταφερθεί στην εποχή μας, αφού βεβαίως αυτές οι καταστάσεις χαρακτηρίζονται από διαχρονικότητα.
Η πρώτη παράσταση του έργου πραγματοποιήθηκε στο Παρίσι στις 17 Δεκεμβρίου 1886 στο θέατρο «Τheatre de la Renaissance».
Ο Φεϋντώ κρατάει τις αποστάσεις του από το κλασικό βωντβίλ για να συνθέσει συζυγικές φάρσες, όπου το κωμικό είναι αδυσώπητα σκληρό και σπαραξικάρδιο. Ανανεώνει το είδος του βωντβίλ με μια πιο βαθιά σπουδή των χαρακτήρων και καυτηριάζει κυρίως τη μετριότητα της αστικής τάξης την οποία γελοιοποιεί.
Μια εξωφρενική κωμωδία παρεξηγήσεων σχετικά με την αιώνια μάχη των δύο φύλων από τον μετρ του είδους που πυροδοτεί ένα γαϊτανάκι παρεξηγήσεων, απροσδόκητων εξελίξεων και σουρεαλιστικών καταστάσεων στο οποίο στροβιλίζονται πελάτες, φίλοι, γνωστοί, άλλοι λιγότερο και άλλοι περισσότερο οικείοι του ζευγαριού. Ποιος είναι τελικά ο απατημένος και ποιος ο ασταθής της υπόθεσης; Ποιος το θύμα και ποιος ο θύτης;
Επιδέξιος χειριστής καταστάσεων αλλά και ακαταμάχητων επινοήσεων, ο Φεϋντώ είχε ορίσει τους προσωπικούς του κανόνες για να προκαλέσει. «Ο Φεϋντώ είναι ο αυθεντικός πρόδρομος των αδελφών Μαρξ και άλλων Αμερικανών κωμικών, στα έργα των οποίων όλα αρχίζουν με μια φαινομενική ξεγνοιασιά, για να καταλήξουν σ’ έναν τρελό καταιγισμό – που αποτελεί μια καίρια γελοιογράφηση του δικού μας παραδαρμού, του καλπασμού μας προς την άβυσσο», έγραφε ο Ευγένιος Ιονέσκο.
Στον Φεϋντώ μεγάλη σημασία έχουν η ροή, ο τόνος και ο ρυθμός της παράστασης. Ο σκηνοθέτης και συνθέτης Ιωάννης Παπλωματάς έστησε μια γρήγορη παράσταση, όπου η κίνηση, οι εναλλαγές και οι δηκτικές ατάκες παρέσυραν την πλοκή σε εκπλήξεις και ασυγκράτητο γέλιο.
Η κωμικότητα στα έργα του Φεϋντώ, δεν αποκλείει και την αλήθεια. Μέσα σ’ αυτήν την αλήθεια η αστική τάξη του τέλους του 19ου αιώνα αναγνώρισε τον εαυτό της, αναγνώρισε τις φαντασιώσεις της, τα συμπλέγματά της, τις ακρότητές της και τους ανικανοποίητους πόθους της. Και το ότι η τιμή σχεδόν πάντα σώζεται, οφείλεται στη θεατρική σύμβαση. Πιθανόν και η σημερινή μικροαστική τάξη να δει τον εαυτό της στον καθρέφτη αυτής της κορυφαίας κωμωδίας. Ο «Ράφτης κυριών», η πρώτη πραγματική επιτυχία του Φεϋντώ, είναι μια εξωφρενικά αστεία μελέτη πάνω στην απιστία και την υποκρισία, οι οποίες είναι η μια πρόθυμη συνένοχος και στενή συνεργός της άλλης.
Στην παράσταση του θεάτρου «Αθηνά» είδαμε ηθοποιούς – κωμικά διαμάντια, είδαμε τους ρόλους να εναλλάσσονται με γοργούς ρυθμούς, τα απρόοπτα να ανατρέπουν την τάξη, τον λόγο να προτρέχει της διανοίας, προσχήματα και ψέματα, πάρα πολλά ψέματα… Οι σχέσεις των συζύγων και οι ταυτότητες μπερδεύτηκαν εκπληκτικά και ανατρεπτικά. Οι παρανοήσεις, οι συμπτώσεις και οι πνευματώδεις στιχομυθίες διαδέχονταν η μία την άλλη. Το κωμικό στοιχείο συνδυάστηκε αρμονικότατα με την υπερβολή και το παράλογο. Το χιούμορ εκρηκτικό φλέρταρε με τα όρια και οι θεατές παρακολουθήσαμε, σε ένα γεμάτο θέατρο, με τον έναστρο ουρανό πάνω μας, σχεδόν ασθμαίνοντας, την περίτεχνη πλοκή που λειτούργησε στην εντέλεια.
Οι κωμωδίες του Φεϋντώ χαρακτηρίζονται απαξιωτικά από κάποιους ημιμαθείς και σοβαροφανείς θεατράνθρωπους σαν «βουλεβαρδιάρικες», αλλά το γεγονός είναι ότι πρόκειται για ευφυέστατες κωμωδίες, που έχουν καταιγιστική δράση και μπορεί να είναι εξαιρετικά απολαυστικές, όταν βεβαίως υποστηρίζονται από καλούς ηθοποιούς και ικανή σκηνοθεσία, όπως στην προκειμένη περίπτωση.
Ο Κώστας Γεωργουσόπουλος μάλιστα έχει γράψει για τον συγγραφέα: «Ο Φεϋντώ είναι κύριος εκπρόσωπος της γαλλικής, κλασικής πια, φάρσας, που είναι καθαρό θέατρο. Υπακούει στην αριστοτελική διαπίστωση ότι είναι δηλαδή μίμηση πράξεως και όχι μίμηση ανθρώπων. Έχει λοξή ματιά, διαβολικό ρυθμό, ανατρεπτική διάθεση, παιδική αφέλεια, παιγνιώδες χιούμορ και σκανδαλώδη πρόθεση. Κύριος στόχος της τα μικροαστικά και αστικά ήθη, η σεμνοτυφία, η υποκρισία και η κάθε μορφής ασέλγεια των χορτάτων. Ιδού λοιπόν, πεδίον λαμπρό για τους θιάσους».
Ο κόσμος που παρουσιάζει ο Φεϋντώ μην απατάσθε, δεν έχει τίποτα κοινό με την ηθική ή το ρομαντισμό γιατί απλώς αγνοεί το συναίσθημα και την ηθικότητα. Και το γεγονός ότι η υπόληψη, ενώ δεν θριαμβεύει, σχεδόν πάντα σώζεται, είναι σαφές πως εξυπηρετεί μόνο τη θεατρική έκβαση, το χαμόγελο και τον καθησυχασμό του θεατή.
Στην παράσταση κυριάρχησαν οι ίντριγκες και οι ακατάπαυστες εξελίξεις, μια εσκεμμένα απλοϊκή ματιά και μια δροσερή αφέλεια. Ωραία η σκηνοθεσία του Ιωάννη Παπλωματά, σουρεαλιστική και με σοβαρότητα οργανωμένη, όπως απαιτείται για τις καλές κωμωδίες.
Δροσερά και καλοκαιρινά τα κοστούμια, με ιδιαίτερη άποψη τα σκηνικά της Άννας Βήχου που παρέπεμπαν σε ποπ αρτ και πίνακες του Roy Lichtenstein.
Όσο για τους ηθοποιούς, ήταν έξοχοι. Ψαχούλεψαν τους ρόλους τους και έλαμψαν.
Ο Ισίδωρος Σταμούλης, κομψός και ανάλαφρος, είχε φίνα αλλά αδρή, αρρενωπή και σύγχρονη κωμικότητα. Η Κέλλυ Ανυφάντη, πηγαίο ταλέντο, ήταν εκπληκτική και στους δύο ρόλους που επωμίστηκε. Η Γωγώ Βογασάρη έδωσε πηγαία τη θυμηδία, με ζωντάνια, ισορροπημένη πληθωρικότητα, ταμπεραμέντο και απρόσκοπτο λόγο. Η Ίριδα Δασκαλοπούλου ήταν αληθινή και ευχάριστη. Ο Γιώργος Δάσκαλος έδωσε διακριτικά και καίρια το κωμικό στοιχείο. Η Μικαέλα Ζούστη είχε αμεσότητα, χάρη, φινέτσα και θηλυκότητα. Ο Άγγελος Θεοφίλου εκπληκτικός, διερευνητικός και αφάνταστα απολαυστικός. Η Θεοδώρα Παπαϊωάννου ήταν ένας ζωντανός πειρασμός επί σκηνής. Προκλητική και ταλαντούχα. Ο Σάκης Σιούτης γραφικός και εκφραστικός.
Το κοινό μαζί τους απόλαυσε τις ευτράπελες καταστάσεις που εξελίχτηκαν αβίαστα.
Σε εποχές δύσκολες για όλους μας, η παράσταση πρόσφερε απλόχερα τη χαρά, το άφθονο γέλιο και τη δυνατότητα να ξεφύγουμε ηθοποιοί και θεατές, έστω για λίγο, από την καθημερινή μηδαμινότητα. Επίτευγμα μέγα! Κωμωδία του Φεϋντώ, έχετε να προτείνετε τίποτα καλύτερο για το καλοκαίρι;
* Vaudeville: θεατρικό είδος που γνώρισε μεγάλη δημοφιλία στις Ηνωμένες Πολιτείες Αμερικής και στον Καναδά από τα τέλη του 19ου αιώνα μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 1930. Η ετυμολογία του όρου δεν είναι γνωστή με βεβαιότητα. Θεωρείται πως προέρχεται από τη γαλλική έκφραση val-de-Vire (ή vau-de-Vire) που σημαίνει «πεδιάδα του Βιρ» και αναφέρεται στον ομώνυμο ποταμό της Νορμανδίας. Αυτός ήταν και ο τόπος γέννησης του ποιητή Ολιβιέ Μπασελέν ο οποίος συνέθετε λαϊκά τραγούδια που αποκαλούσε «τραγούδια του βο ντε Βιρ» (γαλ. chansons du vau-de-Vire).
Ζωρζ Φεϋντώ
Γάλλος δραματικός συγγραφέας, γιος του μυθιστοριογράφου Ερνέστ Φεϋντώ, γεννήθηκε στις 8 Δεκεμβρίου 1862, στον αριθμό 19 της οδού Κλυσί, στο Παρίσι. Από πολύ μικρός βρέθηκε μέσα στον κόσμο των γραμμάτων. Με την παρότρυνση του Εζέν Λαμπίς, διάσημου συγγραφέα έργων του βωντβίλ, έγραφε μονολόγους που τους ερμήνευε ο ίδιος. Στα είκοσι πέντε του χρόνια, το 1887, γνώρισε την πρώτη μεγάλη του επιτυχία με το “Ράφτη κυριών”. Τα επόμενα χρόνια έγραψε αρκετά έργα που όμως δεν κατόρθωσαν να πείσουν ούτε το κοινό, ούτε τους κριτικούς. Τελικά, το 1892, το “Monsieur chasse” γνωρίζει πολύ μεγάλη επιτυχία. Ακολούθησαν: το “Champignol malgre lui” και “Le systeme Ribadier”, που άνοιξαν το δρόμο σε μια σειρά από κλασικά έργα του βωντβίλ: “Un fil a la patte” και “L’ hotel libre echange” το 1894, “Η κυρία του Μαξίμ” το 1899, ο θρίαμβος της οποίας επέτρεψε στον Φεϋντώ να ασχοληθεί δύο χρόνια με τη ζωγραφική, τρεις περίφημους πίνακες της εποχής αυτής χαρίζει αργότερα στη γυναίκα του γιου του Ζακ, “Η Δούκισσα των Φολί-Μπερζέρ” το 1902, “Ψύλλοι στ’ αφτιά” το 1907 και “Το νου σου στην Αμέλια” το 1908. Άλλα έργα του που αξίζει να αναφέρουμε είναι τα: “La mere de madame” το 1908, “On purge Bebe” το 1910 και “Ne te promera pas toute nue” το 1911. Το καλοκαίρι του 1919, ο Φεϋντώ παθαίνει τις πρώτες ψυχολογικές κρίσεις που οφείλονται στη σύφιλη από την οποία είχε προσβληθεί κάποια χρόνια νωρίτερα. Παρόλη τη φροντίδα του δόκτορα Sicard, διάσημου νευρολόγου της εποχής, τον Οκτώβριο του ίδιου χρόνου οι γιοι του Ζακ και Μισέλ τον εγκατέστησαν σε ψυχιατρική κλινική, όπου πέθανε το 1921, στα 58 του χρόνια.
Συντελεστές
Συγγραφέας: Ζωρζ Φεϋντώ
Μετάφραση: Γιάννης Ιορδανίδης
Σκηνοθεσία, Μουσική: Ιωάννης Παπλωματάς
Σκηνικά, Κοστούμια: Άννα Βήχου
Φωτισμοί: Δημήτρης Τσιούμας
Παίζουν: Ισίδωρος Σταμούλης, Κέλλυ Ανυφάντη, Γωγώ Βογασάρη, Ίριδα Δασκαλοπούλου, Γιώργος Δάσκαλος, Μικαέλα Ζούστη, Άγγελος Θεοφίλου, Θεοδώρα Παπαϊωάννου, Σάκης Σιούτης
* Θέατρο “Αθηνά” – Δεριγνύ 10 και Πατησίων, Πεδίον Άρεως
* Ο “Ράφτης κυριών” θα επαναληφθεί από 31 Αυγούστου 2015
