Της Ειρήνης Αϊβαλιώτου
Το καλοκαίρι του 2014 στο Φεστιβάλ Αθηνών παρακολουθήσαμε τον «Ιδομενέα» του Ρόλαντ Σίμελπφενιχ, σε σκηνοθεσία Κατερίνας Ευαγγελάτου. Ένα έργο που εκκινεί από τον μύθο του Ιδομενέα, του βασιλιά της Κρήτης, ο οποίος επιστρέφοντας από τον Τρωικό Πόλεμο πέφτει σε μια τρομερή θύελλα. Μπροστά στο φόβο του θανάτου ορκίζεται στους θεούς να θυσιάσει το πρώτο ζωντανό πλάσμα που θα συναντήσει αν καταφέρει και φτάσει στην ακτή της πατρίδας. Μόνο που ο πρώτος που συναντά είναι ο ίδιος του ο γιος. Το 2010 είχαμε δει στο Εθνικό Θέατρο το «Χρυσό Δράκο», πάλι του Ρόλαντ Σίμελπφενιχ, του πιο γνωστού και πολυπαιγμένου σύγχρονου Γερμανού συγγραφέα, κι αυτή τη φορά σε σκηνοθεσία Κατερίνας Ευαγγελάτου.
Στον κόσμο του Σίμελπφενιχ οι ήρωές του αφηγούνται, σχολιάζουν και υποδύονται πολλαπλούς χαρακτήρες, συνθέτοντας με χιούμορ και απλότητα ένα ψηφιδωτό από ζωές που τέμνονται και έχουν ως κοινό παρονομαστή τη σιωπηλή κραυγή του ανθρώπου στη σύγχρονη κοινωνία. Μιλούν για το πεπρωμένο, το χρόνο, τον έρωτα, τη μοναξιά, τη φυγή, τη μετανάστευση. Ακόμα ασχολούνται, με έναν ξεχωριστό και ενδιαφέροντα τρόπο, με το θάνατο, την ενοχή, την αγάπη και τον αφανισμό των άλλων ως προϋπόθεση της προσωπικής τους επιβίωσης. Όλα τα μεγάλα ανθρώπινα ερωτήματα τίθενται στο έργο του. «H γυναίκα απ’ τα παλιά», που παρακολουθήσαμε στο θέατρο “Πορεία” πρόσφατα, μετάφραση – σκηνοθεσία Έλενας Καρακούλη, θέτει επί τάπητος το ψέμα, το στραβοπάτημα, την πράξη της υπόσχεσης, τον όρκο, την αιωνιότητα των αισθημάτων και τη φθορά τους, τη λησμονιά, την πίστη, την ελπίδα, την απαίτηση και εν τέλει το φόνο.
Μια οικογένεια πρόκειται να μεταναστεύσει στον Καναδά, για την πολυαναμενόμενη νέα της ζωή. Βρίσκουμε το ζευγάρι στη σκηνή σε ρυθμό πυρετώδους προετοιμασίας, με την έναρξη της παράστασης. Όλα όμως καταρρέουν από τη στιγμή που μια ελκυστική επισκέπτρια με κατακόκκινο παλτό στέκεται στην πόρτα τους και τους ανακοινώνει ήρεμα πως ήρθε για να εισπράξει την υπόσχεση που της έδωσε ο Φρανκ, ο σύζυγος, 24 χρόνια πριν. Της είχε υποσχεθεί, όπως διατείνεται, αιώνια αγάπη.
Τα πάντα συμβαίνουν σε ένα διάδρομο. Αν αναλογιστούμε το αρχαίο ελληνικό δράμα, θα έπρεπε το έργο να εκτυλίσσεται μπροστά στον οίκο, σήμερα όμως η τραγωδία έχει μεταφερθεί στο χώρο του ιδιωτικού. Δεν υπάρχει πλέον η δημόσια διαπραγμάτευση του συναισθήματος ή της πίεσης. Ο διάδρομος, ο τόπος δράσης, είναι επίσης ένας λαβύρινθος από πόρτες. Το μυαλό πηγαίνει σχεδόν αυτόματα στον Ζορζ Φεϊντό, τον αλάνθαστο μάστορα της φάρσας, ο οποίος στήνει συνήθως ένα μοναδικό παιχνίδι στους ήρωές του και μας κάνει ν’ αναρωτηθούμε: μπορείς να έχεις εμπιστοσύνη σήμερα που όλα γίνονται βάσει σχεδίου και μεθόδου; Άλλωστε το έργο ξεκινά με κωμικό ύφος και σταδιακά ξεδιπλώνεται μια κατάσταση που αποκτά το άρωμα της εκδίκησης και τη γεύση της καταστροφής.
«Πριν από είκοσι τέσσερα χρόνια ήμουν ο μεγάλος σου έρωτας, μου ορκίστηκες τότε ότι θα μ’ αγαπάς για πάντα. Είμαι εδώ τώρα για να σου θυμίσω αυτή την υπόσχεση». Με αυτά τα λόγια εισβάλλει στο σπίτι του Φρανκ η Ρόμυ. Στο χωλ έχουν απομείνει μόνο πακεταρισμένα κουτιά και κιβώτια μετακόμισης. Επικρατεί μια ενθουσιώδης αναστάτωση. Ύστερα από δεκαεννιά χρόνια, ο Φρανκ, η γυναίκα του και ο γιος τους ετοιμάζονται να μετακομίσουν. Η Ρόμυ ωστόσο αρνείται να δεχτεί αυτή την πραγματικότητα και είναι αποφασισμένη να μείνει. Σε μία μόλις μέρα μπαίνει στη ζωή τους και την αλλάζει για πάντα.
Έργο νοηματικά ευρηματικό αλλά και δραματουργικά ευφάνταστο, ερεθίζει το θεατή την πρώτη κιόλας σκηνή. Από τα ωραία -και ταυτόχρονα πιο δύσκολα- στοιχεία του είναι η τρομερή οικονομία που έχει και οι χρονικές μετατοπίσεις, μπρος – πίσω, που δίνουν μια ιδιαίτερη αμεσότητα. Μέσα από τις αλλεπάλληλες σκηνές του έργου ξετυλίγεται μία μυθιστορηματική πλοκή και οι σύντομοι διάλογοι προσφέρουν ενέργεια και συνεχή ροή. Η σκηνοθέτις Έλενα Καρακούλη, στην πρώτη της σκηνοθετική απόπειρα, μας έδειξε ότι έχει τη δυνατότητα να πειραματίζεται ανά πάσα στιγμή με το υλικό της, να ανοίγει παράθυρο στον κόσμο, αλλά η σχέση της με την πραγματικότητα να παραμένει αριστοτεχνικά σε θεατρικό επίπεδο.
Η επισκέπτρια, η Ρόμυ, μέχρι το επόμενο πρωινό, θα αφήσει στο εκδικητικό της πέρασμα το απόλυτο μακελειό. Αισθάνεται ότι πρέπει να καταστρέψει όλα τα σημάδια του γάμου του Φρανκ, για να δώσει στον εαυτό της την ελπίδα για μια νέα ζωή. Ο παραλογισμός της θα οδηγήσει στη φρίκη.
Πόσο κρατά ένα άραγε καλοκαίρι; Πόσο κράτησε το καλοκαίρι που έζησαν μαζί πριν από 24 ολόκληρα χρόνια ο Φρανκ και η Ρόμυ; Γιατί χάθηκαν κατόπιν; Πού ήταν η Ρόμυ όλα αυτά τα χρόνια; Γιατί επανεμφανίστηκε στη ζωή του τη συγκεκριμένη στιγμή; Λίγο πριν αυτός εγκαταλείψει τη χώρα; Πόσο διαρκεί το «για πάντα;» Τι έχει μεγαλύτερη αξία, η ελευθερία ή η δέσμευση; Η συγκεκριμένη ιστορία είναι εφιαλτικό όραμα ή ευσεβής πόθος; Ο έρωτας του Άντι και της Τίνα τι κατάληξη θα έχει ή, ενδεχομένως, θα είχε; Μη νομίζετε βέβαια ότι όλα τα ερωτήματα απαντώνται στην παράσταση. Το θέατρο θέτει προβληματισμούς και, αν θέλει, απαντά σ’ αυτούς. Για το θεατή σημασία έχει το γοητευτικό ταξίδι.
Μια σκοτεινά χιουμοριστική μελέτη για τις σύγχρονες σχέσεις και για τα λόγια που κάποτε είπαμε αβασάνιστα. Για τα λόγια αγάπης που λέμε ελαφρά τη καρδία. Ας προσέξουμε, λοιπόν, μας κρούει τον κώδωνα του κινδύνου ο συγγραφέας. Τα λόγια μπορεί να γυρίσουν πίσω, μαζί με τον παραλήπτη τους, και να μας στοιχειώσουν.
Είναι απίστευτα παιχνιδιάρικη η πτήση που κάνει ο συγγραφέας με τη φαντασία του, όσο και απίστευτα διεισδυτική. Οι ελλειπτικές σκηνές και τα χρονικά άλματα που μπερδεύονται στο έργο οδηγούν στον προβληματισμό για τα θέματα της κτητικότητας και της ιδιοκτησίας στις σχέσεις.
Οι γρήγορες και ξαφνικές αλλαγές μετατοπίζουν συνεχώς την προοπτική και οδηγούν επιτήδεια από το γκροτέσκο στον τρόμο. Η ελπίδα αιωρείται πάνω από τα κιβώτια και τις αποσκευές. Οι αλήθειες για το απόλυτο της αγάπης, τη λαχτάρα της γυναίκας, τη δειλία του άνδρα, διαδέχονται η μία τη άλλη και αλληλοσυγκρούονται. Το κείμενο είναι πρωτότυπο, σκληρό και δυνατό. Με εξαίρεση τους μονολόγους της Τίνας, που είναι ονειρικοί, εφηβικά ενθουσιώδεις και συμβαίνουν σε άλλο χώρο, «Η γυναίκα από τα παλιά» δεν φοβάται τις απιθανότητες και βρίθει οιωνών: το χαστούκι, οι χαμηλές πόρτες, οι γραμμένοι τοίχοι, το δώρο, οι πέτρες, τα τραύματα, το πέπλο – επίδεσμος, η κατάσταση προσωρινότητας. Και μην ξεχνάμε το τραγούδι που ο Φρανκ είχε τραγουδήσει εκείνο το καλοκαίρι στη Ρόμυ και δεν τραγούδησε ποτέ στην Κλαούντια.
Ο συγγραφέας κάνει μια έμμεση αναφορά στον Φιλήμονα και τη Βαυκίδα, το ηλικιωμένο ερωτευμένο ζευγάρι της αρχαιότητας. Το σπίτι τους ήταν τόσο χαμηλό, όσο να χωράει τον έρωτα των δύο ενοίκων του, και τόσο φτωχικό και άμεμπτο, που ήταν αντάξιο μίας θεϊκής επίσκεψης. Διότι των θεών οι συνήθειες, καθώς λένε, είναι στη φτώχεια να συχνάζουν, και από αυτή πρώτα να ξεκινούν. Πόσο θεϊκή όμως είναι η Ρόμυ, που ως αντίζηλος της Κλαούντια, έχει μια αμετακίνητη επιμονή και μια σχεδόν νοσηρή εμμονή; Είναι ένας μηχανισμός ανανέωσης και, για να επιστρέψουμε στους μύθους, μια Μήδεια. Μια Μήδεια που δεν σκοτώνει τα δικά της παιδιά αλλά τα ξένα. Η σύζυγος και ο γιος δεν επιτρέπεται να υπάρχουν, ό, τι αναπτύχθηκε δίχως αυτήν, το διαφορετικό στάδιο της ζωής, πρέπει να εξαφανιστεί για να διαγραφούν τα τελευταία 24 χρόνια.
Στην παράλληλη σχέση που διαδραματίζεται, ο Άντι πρέπει να πει αντίο στο κορίτσι του, την Τίνα. Την πρώτη του αγάπη. Η νιότη τους αλλάζει πορεία, το κορμί του κοριτσιού του δεν μπορεί εκ των πραγμάτων να το χαρεί εκείνη τη νύχτα. Θέλει να τη ζωγραφίσει αλλά δεν γίνεται. «Σ’ αγαπώ, αλλά δε θα ξαναειδωθούμε ποτέ… Το ξέρω… Αντίο», λέει η Τίνα.
«Η Γυναίκα απ’ τα παλιά» ξεκινά σαν μπουλβάρ, με ένα σχεδόν κωμικό τρίο, για να εξελιχθεί στη συνέχεια σε τραγωδία: ένα κουτί της Πανδώρας. Μέσα από μια αναμέτρηση με το παρελθόν θίγονται θέματα όπως η αθωότητα, η νιότη, η ρουτίνα στην καθημερινότητα και η άρνηση της πραγματικότητας. Κι όλα αυτά μέσα από ένα ευφυές δραματουργικό τρικ – παιχνίδι με το χρόνο που φωτίζει τις προθέσεις, συμπληρώνει τις σκηνές.
Ένα έργο για τον χρόνο που σαρώνει στο πέρασμά του, για το εφήμερο του έρωτα και το απόλυτο της εφηβείας, για τους συμβιβασμούς της ενηλικίωσης και τις δεσμεύσεις της ζωής, για τις ανθρώπινες συγκρούσεις που εξακολουθούν να ισχύουν από τους αρχαίους χρόνους, αλλά κυρίως για την πίστη στο όνειρο.
Συντελεστές
Τα σκηνικά – κοστούμια έχουν απλότητα, λειτουργικότητα, καθημερινότητα και κομψότητα. Η Κλειώ Γκιζελή έκανε περίφημη δουλειά. Υπέροχο το κόκκινο παλτό, που φορούσε η γυναίκα που έρχεται από το παρελθόν (Στεφανία Γουλιώτη – Ρόμυ).
Οι φωτισμοί του Νίκου Βλασσόπουλου έδωσαν ατμόσφαιρα και σασπένς στην παράσταση.
Η Φαίδρα Σούτου έκανε τη διαφορά στις λεπτομέρειες με την εξαιρετική επιμέλεια κίνησης.
Η μετάφραση και η σκηνοθεσία της Έλενας Καρακούλη είναι σουρεαλιστικής κοπής με ονειρικές αποχρώσεις. Παρουσιάζει τα δρώμενα χωρίς μελοδραματισμούς, με αιχμηρό μάτι και σβελτάδα, με εύστοχα και καλόγουστα ευρήματα. Μια παράσταση με χιούμορ και αγωνία, που αποπνέει στυλ και καλλιέργεια.
Ερμηνείες
Ο Νίκος Ψαρράς ως Φρανκ είναι ρεαλιστικός, σύγχρονος, συγκινητικός και τρομερά γοητευτικός.
Η Στεφανία Γουλιώτη ερμηνεύει τη Ρόμυ Φογκλέντερ με τη γνωστή της ικανότητα. Είναι πηγαία, με καθαρό συναίσθημα και χιούμορ. Δίνει μια ρομαντική και αγγελική αχλή στο ρόλο.
Η Μαρία Ζορμπά είναι η ιδανική Κλαούντια. Πλάθει το ρόλο με μεράκι, αγωνία και τρυφερότητα. Έχει κάτι στιβαρό πάνω της και πολλή συναισθηματική γλυκύτητα ταυτόχρονα.
Ο Χάρης Τζωρτζάκης υποδύεται τον Άντυ, το γιο του Φρανκ και της Κλαούντια. Στην περίπτωσή του μιλάμε για το δυναμικό και σαρωτικό νέο αίμα στο θέατρό μας.
Η Ηλιάνα Μαυρομάτη ως Τίνα, φίλη του Άντυ, παρουσιάζει ένα ρεσιτάλ με τους όμορφους και φιλοσοφημένους μονολόγους της. Σπουδαία ερμηνεία. Θα δανειστώ μερικές φράσεις από το μονόλογο του Άντυ για να την περιγράψω: Το πρόσωπό της είναι ουρανός. Οι καμινάδες είναι ο λαιμός της. Τα σύννεφα τα μαλλιά της και ο διάφανος ουρανός, ο ανεξιχνίαστος, τα μάτια της. Ζωγραφίζει την ερμηνεία της…
Δράμα εκδίκησης
«Ποταμώ ουκ έστιν εμβήναι δις τω αυτώ». (Δεν μπορείς να μπεις δυο φορές στο ίδιο ποτάμι). Ηράκλειτος
Ένα δράμα εκδίκησης, βασισμένο σε αρχαίους μύθους. Όπως και στον «Ιδομενέα», κι εδώ ένα θέμα είναι η εξόντωση του άλλου ως προϋπόθεση επιβίωσης. Από διαφορετική αφετηρία βεβαίως. Μια παράσταση καλομελετημένη που τέρπει και θέτει ερωτήματα. «Η γυναίκα από τα παλιά» του σπουδαίου Ρόλαντ Σιμελπφένιχ είναι η αποθέωση των εμμονών μιας παράξενης γυναίκας με έναν ολοκληρωμένο τρόπο, μία κατακλείδα στο θέατρο δράσης, μία κάθαρση και ανακούφιση ίσως για την ίδια, που στο τέλος νιώθει ελεύθερη να καταδυθεί πλήρως στο υποσυνείδητό της για μία πλήρη απογύμνωση τόσο της ψυχής όσο και της ζωής της.
Ταυτότητα παράστασης
Μετάφραση/ σκηνοθεσία: Έλενα Καρακούλη
Σκηνικά – κοστούμια: Κλειώ Γκιζελή
Φωτισμοί: Νίκος Βλασσόπουλος
Kίνηση: Φαίδρα Σούτου
Βοηθός σκηνοθέτη: Νάντια Σπηλιωτοπούλου
Παίζουν οι ηθοποιοί:
Νίκος Ψαρράς: Φρανκ
Στεφανία Γουλιώτη: Ρόμυ Φογκλέντερ
Μαρία Ζορμπά: Κλαούντια, η γυναίκα του Φρανκ
Χάρης Τζωρτζάκης: Άντυ, γιος του Φρανκ και της Κλαούντια
Ηλιάνα Μαυρομάτη: Τίνα, φίλη του Άντυ
Πληροφορίες
“H γυναίκα απ’ τα παλιά”
του Ρόλαντ Σίμελπφενιχ
από την ομάδα Kammerspiel
Θέατρο «Πορεία»
Τρικόρφων 3, Αθήνα 104 33
Τηλ. 21 0821 0082
Ημέρες και ώρες παραστάσεων: Δευτέρα και Τρίτη στις 21:00
* Ο Roland Schimmelpfennig (Ρόλαντ Σίμελπφενιχ) είναι από τους πιο γνωστούς και πολυμεταφρασμένους σύγχρονους Γερμανούς θεατρικούς συγγραφείς, γνωστός στη χώρα μας από έργα όπως «Χρυσός δράκος» και «Ιδομενέας». Ο Ρόλαντ Σιμελπφένιχ γεννήθηκε το 1967 στο Γκότινγκεν. Αρχικά εργάστηκε ως ελεύθερος δημοσιογράφος στην Κωνσταντινούπολη και αλλού. Το 1990 άρχισε τις σπουδές του στη Σχολή Σκηνοθεσίας Otto-Falkenberg του Μονάχου. Μετά το τέλος των σπουδών του εργάστηκε ως βοηθός σκηνοθέτη και αργότερα ως συνεργάτης καλλιτεχνικής διεύθυνσης στα Kommerspiele του Μονάχου. Από το 1996 εργάζεται ως ελεύθερος δραματουργός. Το 1998 πήγε στις ΗΠΑ όπου για ένα χρόνο ασχολήθηκε αποκλειστικά με την μετάφραση θεατρικών έργων από την αγγλική γλώσσα. Το 1999 του απονεμήθηκε το βραβείο Schiller (κατηγορία “Νέα ταλέντα”). Την περίοδο 1999-2000 συνεργάστηκε με τη Schaubuhne του Βερολίνου. Τα τελευταία χρόνια συνεργάζεται σε μόνιμη βάση ως δραματουργός με το Schauspielhaus του Αμβούργου. Εκτός από το “Push-up” (2001), η δραματουργική του παραγωγή περιλαμβάνει τα έργα “Fisch um Fisch” (1994), “Die ewige Maria” (1995), “Vor Ianger Zeit im Mai” (1996), “Arabische Nacht” (2000), “Vorher/Nachher” (2002) κ.ά.
