Επιμέλεια: Ειρήνη Αϊβαλιώτου
«Κάθε αναστεναγμός είναι και μια γουλιά ζωής που χάνεται».
Όποιον Μεξικανό κι αν ρωτήσεις, γνωρίζει το «Πέδρο Πάραμο», το μόνο ολοκληρωμένο μυθιστόρημα του Χουάν Ρούλφο, μια σκοτεινή ιστορία, κάτι σαν «ευαγγέλιο» για τους caballeros της Κεντρικής Αμερικής.
Το συγγραφικό έργο του Ρούλφο δεν ξεπερνά τις 300 σελίδες, παρ’ όλα αυτά θεωρείται ένας από τους επιδραστικότερους συγγραφείς της χώρας του. Ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μαρκές δεν έκρυψε ποτέ πόσο τον επηρέασε το έργο του, ειδικά στα πρώτα του βήματα. Άλλους συγγραφείς που επηρέασε είναι ο Κάρλος Φουέντες και ο Οκτάβιο Πας.
Η ομάδα ΟΠΕRΑ μετά την επιτυχημένη παραγωγή «Οι έμποροι των Εθνών», ένα ιδιότυπο μουσικοθεατρικό ορατόριο πάνω στο μυθιστόρημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, με ηρωίδα μια γυναίκα η οποία ερωτεύεται παράφορα τον… απαγωγέα της, το οποίο παρουσιάστηκε με επιτυχία στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, επανέρχεται στα θεατρικά δρώμενα. Αυτή τη φορά μας παρουσιάζει επί σκηνής για πρώτη φορά στην Ελλάδα το «Πέδρο Πάραμο» του Juan Rulfo, ένα εμβληματικό μυθιστόρημα, ένα έργο καταγωγικό του λατινοαμερικάνικου μαγικού ρεαλισμού.
Το «Πέδρο Πάραμο» παρουσιάζεται στο ιστορικό «Μπάγκειον Ξενοδοχείο» για τρεις παραστάσεις ακόμα, στις 29, 30 Ιουνίου και την 1η Ιουλίου 2018, ενώ ξεκίνησε στις 22 του μήνα. Η μετάφραση είναι της Έφης Γιαννοπούλου και η σκηνοθεσία της Ελεάνας Τσίχλη. Τη μουσική υπογράφει ο Θοδωρής Αμπαζής.
Παίζουν οι ηθοποιοί: Κώστας Βασαρδάνης, Τζωρτζίνα Δαλιάνη, Νέστωρ Κοψιδάς, Φώτης Λαζάρου, Νεφέλη Μαϊστράλη, Γιώργος Νούσης, Δανάη Σαριδάκη. Στην παράσταση ακούγεται η φωνή της Νένας Μεντή.
Το έργο
Η ιστορία εξελίσσεται σ’ ένα χωριό – φάντασμα, στην Κομάλα, σ’ έναν τόπο που βρίσκεται «στο στόμα ακριβώς της Κόλασης», και όπου εμπειρίες, μνήμες και γεγονότα έχουν εγκλωβιστεί στο χρόνο. Ένας γιος επιστρέφει εκεί, στη γενέθλια πόλη της μητέρας του για να αναζητήσει τον άγνωστο πατέρα του, “κάποιον Πέδρο Πάραμο”. Όμως η καταστροφική μανία του πατέρα-δυνάστη έχει μετατρέψει το μέρος σε “καμένη γη”. Οι άνθρωποι έχουν εξαφανιστεί και το μόνο που συναντά κατά τη διάρκεια της πικρής του περιπλάνησης είναι οι “αλύτρωτες ψυχές” των άλλοτε κατοίκων αυτού του μέρους. Τα μουρμουρητά τους έχουν κατακλύσει τους έρημους δρόμους, οι ψίθυροί τους ξεχύνονται από τις ρωγμές των τοίχων, και όλα μαρτυρούν παράξενες, ανομολόγητες ιστορίες του χωριού για τον Πέδρο Πάραμο, για την ερήμωση που επήλθε στο μέρος εξαιτίας της “μνησικακίας” του. Έτσι, σιγά σιγά το χωριό αναδεικνύεται στον βασικό πρωταγωνιστή του έργου μέσα από ένα παράδοξο οδοιπορικό στην Κομάλα με έντονο το μεταφυσικό στοιχείο και κατά το οποίο τα όρια παρελθόντος, παρόντος και μέλλοντος γίνονται σχετικά.
Στην υποβλητική ατμόσφαιρα του μεξικάνικου πολιτισμικού τοπίου, η φύση ορίζει τα γεγονότα σχεδόν ως φυσικά φαινόμενα, κρύβει και αποκαλύπτει κατά βούλησιν, αναδεικνύει σύμβολα, κινητοποιεί τα ανθρώπινα ένστικτα. Η ιστορία συνομιλεί με τη μυθική διάσταση της αμερικανικής ηπείρου που, από διαφορετικό εθνολογικό πλαίσιο, κινείται σε βιωματική παραλληλία με τον ελληνικό και εντέλει τον σημαντικό πανανθρώπινο μύθο.
Το υποκείμενο πολιτικό υπόβαθρο -η μεξικάνικη επανάσταση, πρώτη από τις μεγάλες επαναστάσεις του 20ου αιώνα- τοποθετεί τις μικρές ανθρώπινες ιστορίες στο κάδρο της “Ιστορίας”, στη δίνη της οποίας η εξέγερση, η ματαίωση και η ήττα ορίζουν την ανθρώπινη ζωή σε περιόδους πολιτικής και κοινωνικής αστάθειας.
Ο συγγραφέας
Ο Χουάν Ρούλφο θεωρείται ίσως ένας από τους σημαντικότερους συγγραφείς της Λατινικής Αμερικής. Η φήμη του ήδη έχει ξεπεράσει τα σύνορα της πατρίδας του, το Μεξικό, όπου γεννήθηκε το 1918 στην πόλη Χαλίσκο.
Οι πρώτες του δημοσιεύσεις, διηγήματα, εμφανίστηκαν σε μικρά επαρχιακά περιοδικά της Γκουανταλαχάρα τη δεκαετία του ’40.
Αργότερα εγκαταστάθηκε στην Πόλη του Μεξικού, όπου κυκλοφόρησαν τα δύο του βιβλία, τα οποία του χάρισαν μεγάλη φήμη. Το πρώτο ήταν μια συλλογή διηγημάτων, “El Ilano en Ilamas” (1953), που περισσότερο από δύο χρόνια αργότερα το ακολούθησε η νουβέλα “Pedro Paramo” (1955).
Ένα δεύτερο μυθιστόρημα που ο Χουάν Ρούλφο δούλευε αρκετά χρόνια, το “La Cordillera”, παρόλο που και ο ίδιος είχε ανακοινώσει και ο εκδότης του, δεν έχει μέχρι τώρα κυκλοφορήσει. Η προσοχή των κριτικών έχει επικεντρωθεί στο ιδιοφυές “Πέδρο Πάραμο” για τον υπέροχο τρόπο που αναπτύσσει το περιεχόμενο και την εξαιρετικά μοντέρνα του γραφή.
Ο Ρούλφο μιλάει για έναν κόσμο που δεν μας είναι ξένος, αλλά που και για τον ίδιο είναι προσωπικός και κληρονομημένος. Αυτή την κληρονομιά θέλει να μεταφέρει στους επόμενους με το δικό του τρόπο ως ζωντανός ή ως απών.
Αυτό που ξεχωρίζει τον Χουάν Ρούλφο είναι ότι, παρά το γεγονός ότι έγραψε εκείνες τις δεκαετίες των εξεγέρσεων στο Μεξικό, τις διαποτισμένες από καινούργιες κοινωνικές και πολιτικές κοσμοθεωρίες, δεν κάνει κανένα άμεσο κήρυγμα, αλλά οι έμμεσες και υπόγειες αναφορές του για την ένδεια και την κάθετη γραμμή που κατεβαίνει από το γαιοκτήμονα στον επιστάτη, στον εργάτη, και επικουρείται από το νόμο και την εκκλησία αποσαφηνίζουν τη θεώρησή του για την κοινωνική, οικονομική και πολιτική κατάσταση της πατρίδας του, του Μεξικού.
Από το Μεξικό, όπου εργάστηκε ως ανθρωπολόγος, έφυγε για την Αργεντινή απ’ όπου και πέρασε στην αθανασία το 1986.
Μια σύγχρονη Τηλεμάχεια
Το “Πέδρο Πάραμο” είναι η σύγχρονη τηλεμάχεια του Χουάν Πρεσιάδο. Με τον όρο Τηλεμάχεια αναφέρονται παραδοσιακά από τους Αλεξανδρινούς χρόνους οι πρώτες τέσσερις ραψωδίες του ομηρικού έπους της Οδύσσειας όπου γίνεται αναφορά στον Τηλέμαχο (εξ ου και η γραμματειακή ονομασία), τον γιο του Οδυσσέα, και στο ταξίδι που έκανε σε αναζήτηση ειδήσεων για την τύχη του αγνοούμενου πατέρα του.
Ο Χουάν Πρεσιάδο επιστρέφει στην εδεμική Κομάλα των μητρικών αναμνήσεων, που έχει όμως μετατραπεί σε κόλαση εξαιτίας της πατρικής καταστροφικής μανίας. Θα περάσει έναν Αχέροντα από σκόνη, για να βρεθεί στην όχθη του θανάτου, ανάμεσα σε μουρμουρητά και φαντάσματα, πάνω στα οποία δεσπόζει το φάντασμα του τοπικού τυράννου, του Πέδρο Πάραμο, του πατέρα του. H Κομάλα του Χουάν Ρούλφο είναι ένας τόπος δίχως χρόνο, ένας τόπος όπου παρελθόν και μέλλον, πραγματικό και φαντασιακό, ζωή και θάνατος γίνονται ένα.
Ο Ρούλφο έπλασε το τοπωνύμιο “Κομάλα”, εμπνευσμένος από ένα σκεύος στο οποίο ψήνονται στα κάρβουνα οι παραδοσιακές καλαμποκόπιτες των ιθαγενών, για να εκφράσει έτσι τη ζέστη που χαρακτηρίζει τη γενέτειρά του κοντά στη Γουαδαλαχάρα, και κατ’ επέκταση ολόκληρο το Μεξικό.
Το μυθιστόρημα είναι πολυφωνικό, με πρωτοποριακή δομή και άνοιξε νέους δρόμους σε όλη τη λατινοαμερικανική λογοτεχνία. Ο Ρούλφο συνδυάζει την ιστορία της μεξικανικής επανάστασης με το υπόστρωμα μιας οικουμενικής μυθολογίας και καταφέρνει να φτάσει στο βαθύτερο πυρήνα του τοπικού, του μεξικανικού, και να το καταστήσει καθολικό, παγκόσμιο.
Η παράσταση
Στην παράσταση, το υλικό μετέρχεται αφηγηματικών τρόπων, που δεν είναι προφανείς και στερεότυποι ως προς τη λογοτεχνική τους φόρμα και αποτελεί πρόσφορο πεδίο διερεύνησης της χορικότητας της θεατρικής αφήγησης, η οποία αποτελεί σταθερό πεδίο έρευνας της ομάδας. Δημιουργείται έτσι επί σκηνής μια χορική αφήγηση επτά ηθοποιών, με στόχο να αναδειχθεί το σύνολο -η κοινότητα- ως συλλογικός πρωταγωνιστής.
Ο χώρος που φιλοξενεί την παράσταση, το διατηρητέο ξενοδοχείο Μπάγκειον στην Ομόνοια, αποτελεί το πλέον συνεπές περιβάλλον για να ξετυλιχθεί αυτή η ιστορία και να υποβάλλει τον θεατή στην ατμόσφαιρα του έργου. Με την οργανική συμβολή της σκηνογραφίας, της μουσικής, των φωτισμών, μεταφέρεται επί σκηνής η πολυεπίπεδη ανάπτυξη ενός επίπονου και αποκαλυπτικού ταξιδιού αυτογνωσίας. Η επιστροφή στις απαρχές, στην πρωτογενή ανθρώπινη φύση, αποτελεί αναγκαιότητα και ευθύνη σε καιρούς ταραγμένους.
Το ταξίδι
Στο ταξίδι ο κεντρικός ήρωας θα συναντήσει διάφορες ψυχές που με τον έναν ή τον άλλον τρόπο σχετίζονταν με τον Πέδρο Πάραμο. Ο πρώτος που θα συναντήσει στο διάβα του θα είναι ένας ονηλάτης, ο Αμπούνδιο, γιος και αυτός του Πέδρο Πάραμο, που θα πληροφορήσει τον ήρωα ότι ο πατέρας τους είναι νεκρός. Μπαίνοντας στο χωριό, ο Χουάν Πρεσιάδο παρατηρεί ότι είναι διαφορετικό από τα άλλα χωριά που συνάντησε στο διάβα του. Διακρίνει αρχικά μια απουσία θορύβων.
Τη σκυτάλη απ’ τον Αμπούνδιο, θα πάρει η Εβουχίνες Διάδα, παιδική φίλη της μητέρας του Χουάν. Θα τον φιλοξενήσει στο σπίτι της, ενώ θα του αποκαλύψει ότι η νεκρή μητέρα του μόλις (!) της μήνυσε πως ο Χουάν θα την επισκεφθεί.
Κατόπιν, η φωνή του Χουάν δίνει τη θέση της στη φωνή του Πέδρο Πάραμο. Με την εναλλαγή αυτή ο πραγματικός πρωταγωνιστής αυτής της ιστορίας παίρνει το λόγο και μας διηγείται στιγμιότυπα από τα παιδικά του χρόνια και κυρίως τον έρωτά του για τη Σουσάνα από τότε που ήταν παιδί. Έμελε να είναι και τα μόνα χρόνια στη ζωή αυτού του τυράννου, ο οποίος ανάλγητα άφησε το χωριό του να πεθάνει από την πείνα, που αυτός έμοιαζε με κάτι ανθρώπινο.
Εν τω μεταξύ η Εβουχίνες Διάδα εξιστορεί στον ήρωα ότι παραλίγο να γίνει αυτή η μητέρα του, ενώ του εξομολογείται ότι ο Αμπούνδιο ο ονηλάτης έχει πεθάνει εδώ και καιρό. Ακούγονται ξαφνικά ήχοι από καλπασμό αλόγου. Η Εβουχένια τότε ενημερώνει τον Χουάν για τον άλλο γιο του Πέδρο Πάραμο, τον Μιγέλ και τον τρόπο που αυτός έφυγε από τη ζωή.
Μέσα από την εξιστόρηση συμβάντων από τη ζωή του Πέδρο Πάραμο από διαφορετικούς αφηγητές, ο ήρωας γνωρίζει τον πατέρα του, ενώ διάφορες μορφές -γυναικείες κατά το πλείστον- ακολουθούν, που τον παίρνουν απ’ το χέρι για να τον οδηγήσουν στη Μέδια Λούνα (ημισέληνος), την επικράτεια του Πέδρο Πάραμο. Σε κάποιο σημείο η πρωτοπρόσωπη αφήγηση δίνει τη θέση της στην τριτοπρόσωπη, σηματοδοτώντας την είσοδο και του Χουάν στους ψιθύρους.
Ο ήρωας διαβαίνει ένα μονοπάτι μύησης στη γνώση τού παρελθόντος του, που δεν είναι άλλο από το ίδιο το συλλογικό παρελθόν.
Mια από τις ερμηνευτικές οδούς που έχουν εφαρμοστεί στο έργο Πέδρο Πάραμο, είναι η μυθοπλαστική: η αναζήτηση του πατέρα, μοτίβο της κλασικής ελληνικής παράδοσης, και η αναζήτηση του χαμένου Παράδεισου, ιουδαϊκής και εν γένει δυτικής προέλευσης.
Η ερήμωση
Τι είναι όμως το «Πέδρο Πάραμο»; Μια ιστορία φαντασμάτων, αντίλαλων, σιωπών, μυστικών, ψυχών βασανισμένων που ψάχνουν τη λύτρωση;
Το «Πέδρο Πάραμο» είναι ένα αριστούργημα. Για έναν νέο άνδρα που κάτω από τον καυτό ήλιο του Μεξικού, ταξιδεύει σε ένα χωριό για να βρει τον πατέρα του, τον οποίο δεν έχει γνωρίσει ποτέ. Για τις αλλόκοτες φιγούρες που τον προσεγγίζουν, για τις φωνές που ακούγονται από παντού, για τις παράξενες ιστορίες που διαχέονται στην ατμόσφαιρα. Μέσα από μια αποσπασματική αναδρομή στο παρελθόν μαθαίνουμε ποιος είναι ο Πέδρο Πάραμο και η φρικτή ζωή του.
Όταν αναφέρεται στον ιερέα Ρεντερἰα, ένα από τα πρόσωπα του δράματος λέει: “Τι του κόστιζε να δώσει συγχώρεση, αφού είναι τόσο εύκολο να πει μια-δυο λέξεις, ή ακόμη κι εκατό, αν ήταν αναγκαίες για να σωθεί μία ψυχή;”.
Ο Ρούλφο στο «Πέδρο Πάραμο» δείχνει την ερήμωση των πολέμων που βίωσε η πατρίδα του, χωρίς και πάλι να αναφέρεται ρητά σε αυτούς. Η ιστορία είναι μοναδική, αυτής της Κομάλα. Η ιστορία είναι επίσης μοναδική, γιατί είναι αυτή του Πέδρο Πάραμο. Ταυτόχρονα οι ιστορίες είναι πολλές και διαφορετικές. Οι αλύτρωτες ψυχές που διασχίζουν τα ξεσκισμένα σπίτια της Κομάλα, ή στριφογυρίζουν στο μνήμα τους και θυμούνται, όλες ψάχνουν για τον αέρα που λείπει, όλες βγάζουν τους ίδιους αναστεναγμούς.
Το επίτευγμα της παράστασης με τους θαυμάσιους συντελεστές έγκειται στο ότι καταφέρνει να μεταφέρει το θεατή στον χαμένο χρόνο ενός τόπου που θα μπορούσε να είναι και δικός του, της μεξικανικής ιστορίας και πολιτισμικής παράδοσης, που θα μπορούσε να είναι και η ελληνική.
Επίσης, του μεταγγίζει τα πιο πολυδουλεμένα υλικά της ανθρώπινης εμπειρίας αλλά και της παγκόσμιας λογοτεχνίας, όπως ο θάνατος, ο έρωτας, η εξουσία, η βία αλλά και η ίδια η τέχνη…
Οι συντελεστές
Το “Πέδρο Πάραμο” της Ομάδας Θεάτρου ΟΠΕRΑ είναι μια συγκλονιστική παράσταση, σύγχρονη και ταυτόχρονα κλασική. Υπερβαίνει τα συνήθη σκύβοντας πάνω στο έργο και μπαίνοντας μέσα στην ουσία του. Όπως όταν είχα διαβάσει το βιβλίο, πριν από τέσσερα ή πέντε χρόνια, έτσι και στο φινάλε του έργου ένιωσα ότι ο θάνατος ποτέ δεν ήταν πιο ζωντανός, η ερήμωση ποτέ δεν ήταν πιο απόλυτη, γιατί περιγράφει ανάγλυφα τον παραλογισμό της ανθρώπινης ιστορίας, και γεννά τον πυρετό της συγκίνησης, τη μόνη μας προσδοκία λύτρωσης.
Η σκηνοθέτις Ελεάνα Τσίχλη, ο συνθέτης Θοδωρής Αμπαζής, η χορογράφος Νατάσσα Σαραντοπούλου, η σκηνογράφος – ενδυματολόγος Τίνα Τζόκα, η σχεδιάστρια φωτισμών Στέλλα Κάλτσου αλλά και όλοι οι βοηθοί τους (Αντριάννα Ανδρέοβιτς, Μαίρη Αντωνοπούλου, Ειρήνη Κουμπαρούλη, Στέβη Κουτσοθανάση) δημιούργησαν μια θεατρική δουλειά γεμάτη ποιητικά σπαράγματα και ποιητικές εικόνες από φως και ήχους.
Στην παράσταση ακούγεται η καθαρή, γεμάτη και συγκλονιστική φωνή της Νένας Μεντή. Γλαφυρή και λυρική η μετάφραση της Έφης Γιαννοπούλου.
Τεχνικότατοι, συνταρακτικοί, με θεία απλότητα όλοι οι ηθοποιοί. Κώστας Βασαρδάνης, Τζωρτζίνα Δαλιάνη, Νέστωρ Κοψιδάς, Φώτης Λαζάρου, Νεφέλη Μαϊστράλη, Γιώργος Νούσης, Δανάη Σαριδάκη παρέλαβαν και απέδωσαν όγκους εννοιών. Πραγματικά έφυγα συγκινημένη.
Ταυτότητα Παράστασης
Ομάδα ΟΠΕRΑ
“Pedro Paramo”
του Juan Rulfo
Μπάγκειον Ξενοδοχείο
Για 3 παραστάσεις ακόμα: 29, 30 Ιουνίου και 1η Ιουλίου 2018
Ώρα έναρξης: 21.15
Συγγραφέας: Juan Rulfo
Μετάφραση: Έφη Γιαννοπούλου
Σκηνοθεσία: Ελεάνα Τσίχλη
Μουσική σύνθεση: Θοδωρής Αμπαζής
Κινησιολογία: Νατάσσα Σαραντοπούλου
Σκηνογράφος – Ενδυματολόγος: Τίνα Τζόκα
Σχεδιαστής Φωτισμών: Στέλλα Κάλτσου
Βοηθός Σκηνοθέτη: Αντριάννα Ανδρέοβιτς
Βοηθοί σκηνογράφου – ενδυματολόγου: Μαίρη Αντωνοπούλου, Ειρήνη Κουμπαρούλη.
Βοηθός Φωτίστριας: Στέβη Κουτσοθανάση
Φωτογραφίες: Παναγιώτης Μάλλιαρης, Κωστής Καλλιβρετάκης
Παίζουν οι Ηθοποιοί:
Κώστας Βασαρδάνης
Τζωρτζίνα Δαλιάνη
Νέστωρ Κοψιδάς
Φώτης Λαζάρου
Νεφέλη Μαϊστράλη
Γιώργος Νούσης
Δανάη Σαριδάκη
Στην παράσταση ακούγεται η φωνή της Νένας Μεντή.
Στην ηχογράφηση της μουσικής συμμετείχαν: Ιωάννα Φόρτη-τραγουδίστρια, Παναγιώτης Ζαβίτσας-κιθάρα
Η παράσταση επιχορηγείται από το Υπουργείο Πολιτισμού και Αθλητισμού
Πληροφορίες
Τοποθεσία: Μπάγκειον Ξενοδοχείο, Πλ. Ομονοίας 18, Αθήνα
Ημερομηνίες: 29, 30 Ιουνίου και 1η Ιουλίου 2018. Ώρα έναρξης: 21.15.
Προβλεπόμενη διάρκεια παράστασης: 90΄
Κρατήσεις: Τηλ.: 6973848716
Τιμές Εισιτηρίων: Κανονικό: 12€ | Μειωμένο (φοιτητικό, ανέργων): 8€
Ηλεκτρονική Προπώληση: Viva | https://www.viva.gr/tickets/theater/theatro-mpageion/pedro-paramo/
– Η Ομάδα Θεάτρου ΟΠΕRΑ ιδρύθηκε το 2000 με σκοπό την έρευνα και τη διάδοση του Μουσικού Θεάτρου. Το ιδιαίτερο στίγμα των παραστάσεών της είναι ότι τα επιμέρους στοιχεία, δηλαδή ο λόγος, η μουσική, το τραγούδι, η κίνηση, δεν υπακούουν σε μια δεδομένη ιεραρχία, αλλά σε μια διαφορετική –μουσική, θεατρική, κινησιολογική– παρτιτούρα κάθε φορά, που επιτρέπει την αλληλοδιείσδυση των επιμέρους στοιχείων και την ανάπτυξη νέων εκφραστικών δομών. Η ΟΠΕRΑ έχει ήδη κλείσει μια δεκαετία διαρκούς παρουσίας στο χώρο του ελληνικού θεάτρου και έχει παρουσιάσει, σε σκηνοθεσία Θοδωρή Αμπαζή, μια σειρά παραστάσεων με τις οποίες διερευνήθηκαν επιμέρους στοιχεία του σκηνικού κώδικα και προτάθηκαν ποικίλες σύνθετες ή μη φόρμες.
