Του Ηλία Μαλανδρή [*]
Σήμερα το πρωί – Κυριακή 22 Ιανουαρίου 2023 – ο Νίκος Ξανθόπουλος ξεκίνησε για το ταξίδι χωρίς επιστροφή αφήνοντας ωστόσο μεγάλη παρακαταθήκη πίσω του ακόμα κι αν ο ίδιος πάντα σεμνός και ντροπαλός δεν το δεχόταν.
Τον γνώρισα πολλά πολλά χρόνια πίσω όταν παρουσίασε το βιβλίο του «Όσα θυμάμαι και όσα αγάπησα» από τις Εκδόσεις «Άγκυρα» αν δεν κάνω λάθος.
Είχε προηγηθεί η δική μου απαξίωση και αποδοκιμασία στις ταινίες του κατά τα φοιτητικά μου χρόνια μέχρι που ένα μεσημέρι παρασύρθηκα βλέποντας αφηρημένος μια ταινία του στην τηλεόραση και αντιλήφθηκα έκπληκτος πως είχα αρχίσει να κλαίω με αναφιλητά.
Τότε κατάλαβα πως αυτά τα οποία κατηγορούσα είχαν κάτι που αρχικά δεν κατανοούσα.
Ναι είχαν αφελή σενάρια, ναι είχαν μιζέρια, ναι είχαν άτεχνη πολλές φορές σκηνοθεσία, αλλά είχαν ειλικρίνεια και σεβασμό, και ήθος, και είχαν και μουσική… και τι μουσική!
Το Άλφα και το Ωμέγα της λαϊκής σκηνής της δεκαετίας ‘60 – ‘70 πέρασαν από τις ταινίες του Ξανθόπουλου και κάποιες από αυτές είχαν το μισό Εθνικό Θέατρο για συντελεστές, που σήμερα δίχως αυτές δεν θα γνωρίζαμε: Στέλιος Βόκοβιτς, Μάνος Κατράκης, Θόδωρος Μορίδης, Παντελής Ζερβός, Ελένη Ζαφειρίου, Πίτσα Καπιτσινέα, λίγα ονόματα βιαστικά που θυμάμαι και κοντά τους η Άντζελα Ζήλεια και η Μάρθα Βούρτση και είχαν μια αυθεντικότητα.
Τα χρόνια πέρασαν κι εγώ πια γοητευμένος από κάποιες από αυτές τις ταινίες πήγα στην παρουσίαση του βιβλίου του. Δεν τον ήξερα προσωπικά, δεν με γνώριζε κι όμως όταν έφτασα να μου υπογράψει με πιάσαν τα κλάματα ίσως γιατί αισθάνθηκα υπόλογος που είχα κρίνει κάποτε τόσο αυστηρά τις ταινίες του και ξάφνου τον είδα και τον ίδιο χωρίς λόγο να δακρύζει.
Τότε δεν είπαμε τίποτα, μου υπόγραψε το βιβλίο κι έφυγα. Με την έλευση του διαδικτύου, ήταν από τους πρώτους τόσο ενεργούς στα σόσιαλ. Με έκανε φίλο του και μου είπε δυο λόγια αβροφροσύνης για τις εκπομπές μου. Γίναμε διαδικτυακοί φίλοι και συχνά ανταλλάσσαμε απόψεις. Με το θάρρος αυτό του ζήτησα να συμμετέχει σε μια εκδήλωση στην Επίδαυρο για κάποια επέτειο της αναβίωσης του αρχαίου δράματος σε ένα αφιέρωμα στον δάσκαλό του τον Δημήτρη Ροντήρη επιμένοντας να ερμηνεύσει ένα μονόλογο από τον Οιδίποδα στις Φοίνισσες.
Με ρώτησε γιατί αυτό το συγκεκριμένο; Του απάντησα πως τον ρόλο αυτόν έπαιζε σε όλη του τη ζωή. Ο κατατρεγμένος από τη μοίρα, ο πένης αλλά αξιοπρεπής, ο Έλληνας αλήτης που ακόμα κι όταν περάσει από το θρόνο παραμένει ταπεινός και καταφρονεμένος.
Μου έστειλε μια όμορφη ευγενική απάντηση που έλεγε:
“Η τιμή θα ήταν δική μου και σας ευχαριστώ για την πρόσκληση, όμως είμαι μεγάλος πια και με επισφαλή υγεία, δεν εμπιστεύομαι τον εαυτό μου. Έχω υπέροχες αναμνήσεις με τον μεγάλο δάσκαλο που μου εμπιστεύτηκε τον ρόλο του Ορέστη στην «Ηλέκτρα» που ανέβασε με την Ασπασία Παπαθανασίου και γενικά από τα χρόνια της σχολής του Εθνικού που τον είχα δάσκαλο. Εύχομαι κάθε επιτυχία στο εγχείρημά σας. Νοερά θα είμαι δίπλα σας”. Νίκος Ξανθόπουλος
Λίγο μετά μου ζήτησε, για την ιστορία όπως μου είπε, να του στείλω στο μέιλ τον μονόλογο να τον δει από περιέργεια, να καταλάβει τι με έκανε να τον θεωρώ σημαντικό γι’ αυτό το ρόλο.
Του το έστειλα.
10 λεπτά μετά μου έστειλε ένα φωνητικό μήνυμα απαγγέλοντάς μου τον μονόλογο ηχογραφημένο, χρησιμοποιώντας τις τεχνικές του Ροντήρη, με την επισήμανση να μην το χρησιμοποιήσω γιατί ήταν άτεχνο χωρίς πρόβα. Έτσι απλά ήταν ένα δώρο για μένα.
Το κρατάω σαν φυλαχτό και σέβομαι την επιθυμία του.
Κάποια άλλη στιγμή έγραψε στον «τοίχο» του αυτά τα λόγια:
“Τελευταία, συχνά πυκνά, ακούω να μου λένε: Διάβασα το βιβλίο σου και – συγγνώμη που το λέω – ανέβηκες στην εκτίμησή μου… Δεν καταλαβαίνω. Πόσο χαμηλά με είχανε”;
Τότε έγραψα μια απάντηση δημόσια:
“Τον Νίκο Ξανθόπουλο δεν τον γνώριζα. Ίσως κι εγώ επηρεασμένος από την εποχή μου να θεωρούσα όλες αυτές τις ταινίες ανάξιες λόγου, αλλά αναθεώρησα σύντομα, όταν κατάλαβα την ηθική τους διάσταση και την ειλικρίνεια με την οποία αντιμετώπιζαν τα θέματά τους, ξέχωρα αν δεν είχαν την τεχνική υποδομή. Αυτά είναι πράγματα που τα έχω ξαναγράψει.
Σήμερα με την ευκαιρία αυτής της ανάρτησης αισθάνθηκα την ανάγκη να απαντήσω στον Νίκο Ξανθόπουλο με αυτά τα λόγια και να σας προτείνω να διαβάσετε το βιβλίο του που αξίζει πολλά. Χαίρομαι που με αυτό το σχόλιο δίνεται η ευκαιρία να πούμε δυο λόγια για το βιβλίο. Το έργο ζωής του Νίκου Ξανθόπουλου, ίσως δεν είναι ούτε οι ταινίες ούτε τα τραγούδια. Είναι η απήχηση που είχαν στον κόσμο.
Η παρηγορητική διάθεση, ο πόνος που γινόταν μουσική λυτρωτική. Τα βάσανα που αντιμετώπιζαν, βλέποντάς τα ζωντανεμένα, με αληθινή τέχνη, με μεράκι και κέφι φτιαγμένα και με θέση ηθική. Δεν είναι τυχαία η επιτυχία που είχε στα λαϊκά στρώματα ο Ξανθόπουλος. Τον αγκάλιασαν πολλές χιλιάδες Ελλήνων σε όλο τον κόσμο γιατί ακριβώς μιλούσε τη γλώσσα τους και αντιπροσώπευε τη δική τους φωνή.
Με το ίδιο σκεπτικό έγραψε το βιβλίο του.
Όταν το διάβασα κατάλαβα αμέσως τη μοναδικότητά του. Αντί να αναλωθεί σε ακκισμούς για την τεράστια πράγματι καριέρα του στο 80% του βιβλίου περιγράφει ιστορίες άλλων ανθρώπων, συνταρακτικά κομμάτια ζωής μεταναστών, εργατών, ανθρώπων του μόχθου αλλά και της νύχτας κι όλα αυτά δοσμένα με χιούμορ και συγκίνηση ταυτόχρονα. Μέσα από την πορεία δεν περνάνε τα χρόνια της καλλιτεχνικής του προσφοράς μόνο, περνάει όλη η πορεία του απόδημου Ελληνισμού σε μια συγκλονιστική καταγραφή.
Γι’ αυτό είναι μοναδική η αξία του βιβλίου αυτού. Γι’ αυτό είναι έργο ζωής.
“Συνεπώς σωστά σας λένε, διαβάζοντάς το κάποιοι, πως ανεβήκατε στην εκτίμησή τους. Γιατί το βιβλίο αυτό δεν το γράφει μόνο ένας καλλιτέχνης, αλλά ένας βαθύς κοινωνιολόγος, ένας γνώστης του πόνου, ένας ανατόμος της ζωής της ίδιας. Αν μετά την περιπλάνησή του στην εξορία, τη μετανάστευση, την ένδεια, την καταφρόνια συγγενών και φίλων, την αποκλήρωση, αν μου επιτρέπεται ο όρος έγραφε το βιβλίο αυτό ένας τυφλός γέρος, θα υπέγραφε… Οιδίπους.
Αυτή για μένα είναι η μεγάλη προσφορά του Ξανθόπουλου. Πέρα και πάνω από το όνομα, πέρα και πάνω από την καλλιτεχνική σας δράση, υπάρχει ο Έλληνας. Κι αυτόν αναδείξατε με το βιβλίο σας. Κι αυτός είναι πάνω απ’ όλους μας”.
[*] Ο κ. Ηλίας Μαλανδρής είναι συγγραφέας, θεατρολόγος και σκηνοθέτης
Το παραπάνω κείμενο δημοσιεύθηκε στη σελίδα του συγγραφέα στο Facebook.
***
Ο αποχαιρετισμός του Νίκου Ξανθόπουλου θα γίνει την Τρίτη 24 Ιανουαρίου 2023 το μεσημέρι στη 1 από το Α’ Κοιμητήριο της Αθήνας.