Του Παναγιώτη Μήλα
Το 1977 στο Άλσος της Κηφισιάς έγινε Παγκόσμια Έκθεση Γελοιογραφίας με τον τίτλο «Καλημέρα Μόλυνση». Είχαν πάρει μέρος γελοιογράφοι από 35 χώρες του πλανήτη.
Μόνο που τότε οι λέξεις «μόλυνση», «περιβάλλον», «υπερθέρμανση», «πλημμύρα», «πυρκαγιά» ήταν άγνωστες για τον πολύ κόσμο…
*Φαντάζομαι ότι την έκθεση αυτή θα την είχαν επισκεφθεί πολλά σχολεία για να ενημερωθούν τα παιδιά για το περιβάλλον…
Απολύτως τίποτα: Σας είπα ότι τότε κανείς δεν ενδιαφερόταν για το περιβάλλον. Δεν ήταν όπως σήμερα που κάτι γίνεται.
*Σωστά το λέτε. Μάλιστα φέτος κυκλοφόρησε από την «Ελληνοεκδοτική» το βιβλίο μου με τον τίτλο «Το ταξίδι της σταγόνας». Ανήκει στη σειρά «Περιβαλλοντικές Ιστορίες».
Ποιος είναι ο στόχος αυτής της σειράς των βιβλίων, κυρία Ευελπίδου;
*Η σειρά αυτή προσπαθεί να εξοικειώσει τα παιδιά με θέματα φυσικής γεωγραφίας, περιβάλλοντος και γεωλογίας μέσα από ιστορίες εμπνευσμένες από αληθινά γεγονότα οι οποίες περιγράφουν απλουστευμένα πραγματικές διεργασίες που συμβαίνουν στη φύση.
Εμείς τότε δεν είχαμε ιδέα για το περιβάλλον και τους κινδύνους που διατρέχει…
*Ακριβώς. Ενώ τώρα τα παιδιά μεγαλώνοντας θα γίνουν σκεπτόμενοι και ευαισθητοποιημένοι ενήλικες.
Φανταστείτε τα παιδιά στη Θεσσαλία να ήταν ενημερωμένα για τα προβλήματα που προκαλεί μια πλημμύρα… Αλλιώς θα αντιμετώπιζαν την κατάσταση και πριν και μετά την καταστροφή από τις κακοκαιρίες Daniel και Elias.
*Εδώ λοιπόν, στο πρώτο βιβλίο “Το Ταξίδι της Σταγόνας” παρακολουθούμε την πορεία που ακολουθεί η σταγόνα της βροχής σε περίπτωση αιφνίδιας πλημμύρας. Παρουσιάζονται οι πραγματικές διεργασίες που συμβαίνουν από τη στιγμή που η βροχή αρχίζει το ταξίδι της στην επιφάνεια της γης, μέχρι να επιστρέψει –μέσω της εξάτμισης– στην ατμόσφαιρα.
Βλέπω ότι στο βιβλίο εκτός από εικονογράφηση υπάρχουν και χάρτες…
*Ναι. Πρόκειται για αφηγηματικούς χάρτες που φιλοτέχνησε η Μαρία Τζουξανιώτη. Οι χάρτες αυτοί συνδυάζουν κείμενο, φωτογραφίες και βίντεο και με τρόπο παραστατικό, «ξεναγούν» τους μικρούς και μεγάλους αναγνώστες στις περιοχές, τα γεγονότα και τις καταστάσεις που συνδέονται με το «Ταξίδι της Σταγόνας».
Πολύ ενδιαφέροντα όλα αυτά που μου λέτε. Θα ήθελα γι’ αυτό κάποια στιγμή, όταν σας το επιτρέψουν οι υποχρεώσεις στο Πανεπιστήμιο, να κάνουμε μια συνέντευξη.
*Μα, ήδη έχουμε αρχίσει αυτή τη συνέντευξη! Και συνεχίζουμε…
Έχετε απόλυτο δίκιο. Λοιπόν, κυρία Νίκη Ευελπίδου, είστε Καθηγήτρια στο Τμήμα Γεωλογίας και Γεωπεριβάλλοντος του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών και μέλος του Συνεργαζόμενου Εκπαιδευτικού Προσωπικού στο Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο.
*Σωστά και παράλληλα με τις διδασκαλία που κάνω, αφιερώνω χρόνο για το ερευνητικό μου έργο. Ήδη έχω 370 δημοσιεύσεις σε διεθνή και ελληνικά επιστημονικά περιοδικά και 32 συγγράμματα με τη μορφή βιβλίων ή Πανεπιστημιακών σημειώσεων, ενώ έχω δώσει διαλέξεις και έχω οργανώσει σεμινάρια στην Ελλάδα και στο εξωτερικό.
Υποθέτω ότι το αποτέλεσμα των ερευνών σας θα έχει τύχει της αναγνώρισης από την περιβαλλοντική κοινότητα.
*Δεν έχω παράπονο… Το 2012, το Ίδρυμα Κρατικών Υποτροφιών μου απένειμε Βραβείο για το συντονισμό του προγράμματος Erasmus για το έτος 2011-2012 με τίτλο «Runoff Erosion».
Το 2013, έλαβα βραβείο από την Ακαδημία Αθηνών για εργασία με την οποία προωθείται η γεωλογική γνώση του ελληνικού χώρου.
Το 2019 βραβεύτηκα πάλι από την Ακαδημία Αθηνών για τη μονογραφία μου με θέμα «Μεταβολές στάθμης θάλασσας».
Και τέλος το 2022 εκλέχτηκα μέλος της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Επιστημών.
Πώς αισθάνεται μία γεωλόγος δύο φορές βραβευμένη από την Ακαδημία Αθηνών όταν έρχεται αντιμέτωπη με καταστροφές όπως αυτές που συνέβησαν πρόσφατα δύο φορές στη Θεσσαλία;
*Λύπη και δέος.
Λύπη για τον πόνο των συμπολιτών μας που δεινοπαθούν μετά από μια τέτοια καταστροφή. Λύπη για τις καταστροφές που προβλέπουμε ότι θα έρθουν ως συνέπεια αυτού που συνέβη. Λύπη που παρότι υπάρχει η γνώση στη γεωλογική κοινότητα δεν καταφέραμε σαν κοινωνία να αποτρέψουμε τέτοιες καταστάσεις.
Δέος για τη δύναμη της φύσης που βρίσκει πάντα το δρόμο της. Δέος γιατί είδαμε πώς δημιουργεί. Αυτό που ονομάζουμε εμείς οι άνθρωποι καταστροφή, αν το σκεφτείτε, είναι καταστροφή γιατί βρεθήκαμε σε λάθος θέση. Διαφορετικά είναι δημιουργία. Είναι ο τρόπος με τον οποίο ο φύση δημιουργεί πεδιάδες, είναι ο τρόπος με τον οποίο δημιουργεί παραλίες! Ναι! Σύντομα θα δούμε νέες παραλίες να δημιουργούνται από τα υλικά που έφτασαν στην παράκτια ζώνη.
Το νερό, όπως δείχνει και η ιστορία σας, έχει μνήμη και αναζητά τον δρόμο που χάραξε εδώ και αιώνες προκαλώντας πλημμύρες και καταστροφές αν το εμποδίσουμε. Γιατί απωλέσαμε τη μνήμη που μας συντονίζει με τη φύση; Γιατί δεν τη σεβόμαστε;
*Η «ανάπτυξη» της σύγχρονης κοινωνίας έχει οδηγήσει στην απομάκρυνση του ανθρώπου από τη φύση. Η σύγχρονη κοινωνία έχει χάσει την οικειότητά της με τη φύση και αυτό είναι σαφές σε όλες τις εκφάνσεις της. Πόσα παιδιά παίζουν σήμερα με τα χώματα; Πόσοι θα έκαναν έναν περίπατο στην αμμουδιά ξυπόλητοι; Πόσοι θα προτιμούσαν να περπατήσουν στη φύση ένα κυριακάτικο πρωινό;
Δεν σεβόμαστε τη φύση γιατί δεν τη νιώθουμε πια σαν κάτι δικό μας. Ταυτόχρονα η αποξένωσή μας από τη φύση, μας κάνει να μην την καταλαβαίνουμε πια.
Πολλά ποτάμια έχουν μπαζωθεί προκειμένου να χρησιμοποιηθεί η κοίτη τους για ανθρώπινες δραστηριότητες, έχουμε αλλάξει την πορεία τους γιατί απλά δεν μας βόλευε, λίμνες έχουν αποξηραθεί για την επέκταση των γεωργικών περιοχών… Το νερό έχει μνήμη και επιστρέφει στην πορεία που είχε αρχικά χαράξει γιατί η πορεία αυτή δεν είναι τυχαία. Βασίζεται στους νόμους της φύσης, καθορίζεται από την κλίση, τη μορφολογία, το ανάγλυφο, τα πετρώματα.
Να είναι λέτε η καταστροφή που βιώνουμε, η «σταγόνα» που ξεχείλισε το ποτήρι της αδιαφορίας; Πόσα χρόνια απαιτούνται ώστε η χώρα μας να θωρακιστεί περιβαλλοντικά;
*Σίγουρα ξεχείλισε το ποτήρι που εν μέρει είναι έργο της αδιαφορίας και εν μέρει της άγνοιας. Θα μου πείτε και η άγνοια, στην εποχή της πληροφορίας σε αδιαφορία μεταφράζεται και το κόστος της είναι μεγάλο, περιλαμβάνει ανθρώπινες ζωές, καταστροφές περιουσίας, θέτει σε κίνδυνο τη δημόσια υγεία.
Δεδομένων των αλλαγών στο κλίμα θα πρέπει η κοινωνία μας να προσαρμοστεί και να θωρακιστεί περιβαλλοντικά. Θα έπρεπε ήδη να βρισκόμαστε στο στάδιο αυτό γιατί βλέπετε ότι η μια καταστροφή διαδέχεται την άλλη. Η κοινωνία θα έπρεπε να ξέρει τι να κάνει για να μειώσει τον κίνδυνο, τι να κάνει για να προστατευτεί. Το πότε όμως θα φτάσει η ελληνική κοινωνία σε αυτό το σημείο εξαρτάται από εμάς, από το πόσο έτοιμοι είμαστε να αποδεχτούμε ότι έφτασε η στιγμή που θα πρέπει να προσπαθήσουμε προς αυτή την κατεύθυνση.
Γιατί επιλέξατε να απευθυνθείτε στα παιδιά; Δεν πρέπει πρώτα να εκπαιδευθεί η οικογένεια στην οποία μεγαλώνουν;
*Πιστεύω στα παιδιά, έχουν πιο ανοιχτή σκέψη από εμάς τους μεγάλους και είναι πιο έτοιμα στην προσαρμογή. Τα παιδιά είναι αυτά που θα αλλάξουν τον κόσμο για αυτό και αξίζει να επενδύσουμε στην εκπαίδευσή τους.
Ταυτόχρονα, εκπαιδεύοντας τα παιδιά θα εκπαιδευτούν και οι οικογένειές τους. Φανταστείτε «Το ταξίδι της σταγόνας» σε θεατρικό στη σχολική κοινότητα. Όλοι οι γονείς θα παρακολουθήσουν τα παιδιά τους, όλοι οι γονείς θα ακούσουν την ιστορία που έχει να μας πει η σταγόνα.
Ενδιαφέρουσα και η εικονογράφηση του βιβλίου από την Zafouko Yamamoto. Κυριαρχούν οι τόνοι του γκρι όσο διαρκεί η κακοκαιρία, ενώ, προς το τέλος της ιστορίας, το γκρι δίνει τη θέση του σε πιο ζωηρά χρώματα. Είναι ένα μήνυμα ελπίδας; Έχουμε τον χρόνο ν’ αντιδράσουμε;
*Ναι, η ιστορία κλείνει με μήνυμα ελπίδας γιατί υπάρχει ελπίδα. Αρκεί να καταλάβουμε γιατί συμβαίνουν όλα αυτά, τι θα μπορούσαμε να κάνουμε ως κοινότητα και ως αυτόνομες οντότητες για να τα περιορίσουμε.
Αν θελήσουμε πραγματικά, με πράξεις και θυσίες, όχι με λόγια, τότε θα τα καταφέρουμε. Μπορούμε να μειώσουμε τις συνέπειες της κλιματικής κρίσης, και μπορούμε να προσαρμοστούμε για να επιβιώσουμε με ασφάλεια.
Υπάρχει κάποιος πίνακας ζωγραφικής που θαυμάζετε όχι μόνο για το καλλιτεχνικό αλλά και για το οικολογικό του αποτύπωμα;
*Ο πίνακας «Three Sphinxes of Bikini», του Salvador Dali με συγκινεί γιατί μέσα από αυτόν ο καλλιτέχνης προσπάθησε να περάσει το μήνυμα του αντίκτυπου που έχει στη φύση η ανθρώπινη ματαιοδοξία. Ο πίνακας αποτελείται από ένα κεφάλι, ένα δέντρο και ένα πυρηνικό μανιτάρι. Το κεφάλι θεωρώ ότι αντιπροσωπεύει την ανθρωπότητα, ενώ το δέντρο τη φύση και το σύννεφο σε σχήμα μανιταριού την καταστροφή.
Ο καλλιτέχνης περνά ένα μήνυμα για το περιβάλλον μέσα από την τέχνη, αφηγείται ταυτόχρονα μια πραγματική ιστορία, αυτή των πυρηνικών δοκιμών που έγιναν στην ατόλη της Μικρονησίας, το Μπικίνι, τη δεκαετία του ’50 από τις ΗΠΑ.
Όπως μου είπατε, κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις «Εκδόσεις Ελληνοεκδοτική» το βιβλίο σας «Το ταξίδι της σταγόνας». Πρόκειται για το πρώτο βιβλίο της σειράς «Περιβαλλοντικές Ιστορίες». Τι ακολουθεί;
*Το αμέσως επόμενο είναι το «Πού πήγε η Άνοιξη;» και αφορά στην κλιματική αλλαγή. Αναμένεται να κυκλοφορήσει σύντομα. Ευελπιστώ μέσα από το «Πού πήγε η Άνοιξη» να εξηγήσω με απλοϊκό τρόπο γιατί συμβαίνει η κλιματική αλλαγή, ποιος είναι ο ρόλος μας, πώς μπορούμε να δούμε τα σημάδια της στη φύση και τι θα μπορούσαμε να κάνουμε σε ατομικό επίπεδο. Αυτήν τη φορά η ιστορία διαδραματίζεται στην παραλία που τόσο υποφέρει και από την κλιματική κρίση και από τις ανθρώπινες δραστηριότητες.
Ποιο είναι το moto σας για τη ζωή και το περιβάλλον;
*Από μικρή έχω ως moto μου το «Δεν υπάρχει δεν μπορώ, υπάρχει δεν θέλω». Το ακολούθησα στη ζωή μου και πράγματι όσα πραγματικά θέλουμε μπορούμε να τα καταφέρουμε και άρα τα μπορούμε.
Το ίδιο ισχύει και για το περιβάλλον. Η κλιματική κρίση είναι μια δύσκολη κατάσταση που πρέπει να αντιμετωπίσει η ανθρωπότητα. Αν όμως θελήσουμε, αν πραγματικά θελήσουμε μπορούμε να βελτιώσουμε τις συνθήκες.
Κυρία Ευελπίδου, σας ευχαριστώ πολύ γι’ αυτή τη σύντομη συνομιλία. Εύχομαι «Το ταξίδι της σταγόνας» να έχει τα προσδοκώμενα αποτελέσματα.
*Κι εγώ ευχαριστώ το Catisart για τη φιλοξενία.