Της Ειρήνης Αϊβαλιώτου
Η Ναταλία Κατσού, εκτός από μια από τις σημαντικότερες λογοτέχνιδες της νέας γενιάς, είναι πάνω από όλα μια εξαιρετική συνομιλήτρια. Μετρ της αμεσότητας και δεινή χειρίστρια της γλώσσας, αποτελεί τα τελευταία χρόνια μία από τις πιο ζωντανές φωνές της ποίησης, αφού καταφέρνει κάθε φορά να διεισδύει σε ένα όλο και πιο ευρύ κοινό εμπλουτίζοντας την ίδια τη λειτουργία της γραφής με την πιο ιερή της σημασία, όπως αυτή αποτυπώνεται στην περίφημη ρήση του Χόρχε Λουίς Μπόρχες «η ομορφιά καραδοκεί. Αν είμαστε ευαίσθητοι, θα την αισθανθούμε μέσα στην ποίηση…».
Και η ποίησή της είναι όμορφη δίχως να δίνει λύσεις ή απαντήσεις, αλλά αναδιατυπώνοντας με ευαισθησία όλα αυτά τα ερωτήματα που περίτεχνα ξέρει να θολώνει η εφήμερη καθημερινότητα.
Ικανή να δημιουργεί μύθους η Ναταλία Κατσού και υπαινικτικού χαρακτήρα «στιγμές» που ανοίγουν μία μυστηριώδη προοπτική προς μία απόλυτη πραγματικότητα, από τις σελίδες της τελευταίας της ποιητικής συλλογής «Ειδωλολάτρες» βγάζει αυθεντική την ηχώ της ανθρώπινης περιπέτειας, τον πόνο και την αγωνία της περιπέτειας αυτής.
∼∼
Η συλλογή “Ειδωλολάτρες” αποτελεί το τέταρτο βιβλίο ποίησης της Ναταλίας Κατσού. Η σύνθεση περιλαμβάνει τέσσερις ενότητες, τέσσερις όψεις ενός κερματισμένου προσώπου, είδωλα σε αναζήτηση αντικειμένου λατρείας. Οι δύο πρώτες ενότητες, “Νάρκισσος” και “Ηχώ”, εμπνευσμένες από τον μύθο, επιχειρούν να λύσουν την παρεξήγηση σχετικά με τον ρομαντικό νέο που δεν αναγνωρίζει την αντανάκλασή του. Στην ενότητα “Εγώ” η γλώσσα και η ιστορία παλεύουν να αρθρωθούν σε ένα σήμερα αποσυντονισμένο, ενώ στην “Αλβιώνα” εμφανίζονται οι ξένοι, αυτοί που μας προσπερνάνε καθημερινά και μπορεί να κρύβουν μία ιστορία που μας περιέχει.
Ο Νάρκισσος λειτουργεί ως αρχικό σύμβολο για τον δημιουργό και την αυτοκαταστροφικότητά του, για να οδηγήσει τη σκέψη έξω από τον εαυτό, στον κόσμο. Ο διχασμός ανάμεσα σε δύο διαφορετικές πραγματικότητες, άλλοτε επιτρέπει την ταύτιση και άλλοτε επιβάλλει την απομάκρυνση. Η ρομαντική εξαπάτηση υποχωρεί υπέρ της συνειδητής λατρείας, όχι απλώς μετακινώντας το βλέμμα, αλλά ενσαρκώνοντας το ίδιο το κάτοπτρο. Αυτό που επείγει είναι η ανάγκη της αφιέρωσης σε έναν ιδανικό άλλο, άνθρωπο ή ιδέα. Καθώς γινόμαστε ειδωλολάτρες.
Η εικονογράφηση είναι της εικαστικού Βίβιαν Χαλκίδη. Οι «Ειδωλολάτρες» κυκλοφορούν από την Κάπα Εκδοτική (2019).
∼∼
Με τη Ναταλία, που ζει μόνιμα στο Λονδίνο, θα πραγματοποιηθούν τρεις εκδηλώσεις στην Αθήνα το Σεπτέμβριο:
– Την Κυριακή 15 Σεπτεμβρίου 2019, στις 21.00, θα λάβει χώρα μία παρουσίαση της συλλογής της «Ειδωλολάτρες» από την Κάπα Εκδοτική στο πλαίσιο του 48ου Φεστιβάλ Βιβλίου στο Ζάππειο.
– Εν τω μεταξύ προετοιμάζει το Ολονύκτιο Αφιέρωμα για τη συγγραφέα Χρύσα Σπηλιώτη, που αποτελεί την εναρκτήρια εκδήλωση του Φεστιβάλ Αναλόγιο 2019. Η εκδήλωση θα λάβει χώρα το Σάββατο 21 Σεπτεμβρίου 2019 στο Θέατρο Σταθμός, παρουσιάζοντας επτά έργα της Χρύσας Σπηλιώτη υπό την καθοδήγηση επτά εξεχουσών σκηνοθέτιδων.
– Επίσης την Κυριακή 22 Σεπτεμβρίου 2019, θα παρουσιάσει ένα εργαστήριο (writing lab) με έξι ταλαντούχους ηθοποιούς, αξιοποιώντας τεχνικές αυτοσχεδιασμού και ενσωμάτωσης για να εξερευνήσει το υλικό που θα εξελιχθεί αργότερα σε έργο και θα γίνει παράσταση.
∼∼
Στη συνέντευξη που ακολουθεί και πρόκειται για τη δεύτερη που παραχωρεί στο catisart.gr, η Ναταλία μάς μιλάει για τη λογοτεχνία και τους λογοτέχνες που αγαπά, για τους λογοτεχνικούς ήρωες που της κεντρίζουν το ενδιαφέρον, για τις πηγές έμπνευσης και τις καταβολές της…
Ναταλία, η τελευταία σου ποιητική συλλογή με τίτλο «Ειδωλολάτρες», κυκλοφορεί από την Κάπα Εκδοτική. Τι νιώθεις για την έκδοσή της;
* Κάθε φορά που ένα έργο καταφέρνει να τυπωθεί και να κοινωνηθεί στους αναγνώστες τελείται μία μεταμόρφωση: μία σειρά ιδεών και εικόνων που παλινδρομούσε από το νου ενός ανθρώπου στην κωδικοποίηση επί χάρτου, ολοκληρώνεται. Η έκδοση σηματοδοτεί ένα είδος τέρματος στην επεξεργασία, και μία αρχή επικοινωνίας.
Εν προκειμένω, νιώθω ενθουσιασμένη, γιατί η συλλογή αυτή είχε εξ ορισμού κάτι επείγον, και ταυτόχρονα ήρεμη. Αυτήν την ηρεμία που νιώθουν οι ορειβάτες όταν αγναντεύουν κάποια ανατολή. Αυτό οφείλεται όχι μόνο στην έκδοση ως γεγονός, αλλά και στην ευτυχή συνεργασία μου με την Κάπα Εκδοτική. Ο Θεόδωρος Κουλεδάκης έθεσε ένα δυναμικό δημιουργικό πλαίσιο μαζί με εξαίρετους συνεργάτες και σοβαρές επαγγελματικές συνθήκες προκειμένου το χειρόγραφο να γίνει ένα βιβλίο ξεχωριστό. Σημαντική είναι και η διάσταση που δίνεται στη συλλογή μέσα από τα έργα της εικαστικού Βίβιαν Χαλκίδη που συνοδεύουν ή συνομιλούν με ορισμένα ποιήματα.
Οι «Ειδωλολάτρες» αποτελούν ένα βιβλίο που με ωρίμασε πολύ, με δίδαξε όσο κανένα άλλο την τέχνη της αφαίρεσης και την εμπιστοσύνη στο ένστικτό μου, μου επέτρεψε να δω άλλους κόσμους μέσα από τις λέξεις. Τώρα ευελπιστώ να φανερώσει όψεις και κόσμους και στους αναγνώστες.
Σε ποιο ποίημα από τη συλλογή αυτή έχεις ιδιαίτερη αδυναμία;
* Δεν έχω αδυναμία σε κάποιο ποίημα, αντιθέτως, δυσκολεύομαι πολύ να διαβάσω τα ποιήματά μου αφότου εκδοθούν, σα να μη δικαιούμαι να τα περιεργαστώ πλέον. Κάθε ποίημα έχει και την εσωτερική του ιστορία ως διαδικασία και συμβάν. Από αυτήν την άποψη, του ποιήματος-μηχανισμού σμίλευσης, θα μπορούσα να σημειώσω το «Υπάρχει μια αρχαιότητα» που φέρεται από την Ηχώ, την αποδιωγμένη θαυμάστρια του Ναρκίσσου, γιατί ακόμη με εκπλήσσει ο θυμός και ταυτόχρονα η περηφάνια που κρύβει μία φιγούρα με σπουδαίες καταβολές και παραμορφωμένο μέλλον, οι «Κουβέρτες» που ξεκίνησε ως κάτι εντελώς άλλο μέχρι που εισέβαλαν τα τραγούδια του Tom Waits εκείνο το βράδυ, και το «Κομμένο ένα» που φαίνεται να αποτελεί το φαβορί πολλών αξιολογότατων συναδέλφων ενώ αποτελεί ένα από τα πιο πετσοκομμένα και στριφογυρισμένα ποιήματα που έχω γράψει, σε σημείο που δεν ήμουν σίγουρη εάν πρέπει να περιληφθεί στο βιβλίο.
Γιατί γράφεις ποίηση;
* Για να κατανοήσω ό,τι συμβαίνει γύρω μου, για να ονομάσω τα ψηφία της πραγματικότητας ώστε να μπορώ να ανήκω στον κόσμο της.
Γιατί ο άνθρωπος έχει ανάγκη την ποίηση;
* Για να θυμάται ότι είμαστε φτιαγμένοι για την ομορφιά και για τη ζωή πρώτα· για να παίρνει δύναμη, για να θαυμάζει τόσο αυτό που λέγεται με την ποίηση όσο και τη δύναμη της ίδιας της γλώσσας που φέρνει τους ανθρώπους κοντά μεταξύ τους· για να τραγουδάει μέσα στο κεφάλι του· για να νικάει τη σιωπή ή να την επιβάλλει· για να νιώθει πιο δυνατά.
Οι άνθρωποι που συναντάς σού δίνουν υλικό για να γράψεις;
* Ο δημιουργός αποτελεί μέρος του μικρόκοσμου όπου κινείται και οι άνθρωποι που συναντά είναι η τροφή του. Από μία απορία σχετικά με τον άγνωστο που κάθεται απέναντι, από ένα νεύμα, από δυο κουβέντες, μέχρι τα μεγαλύτερα συμβάντα με τους δικούς σου, αυτά που τα συζητάς το βράδυ ή σε κρατούν ξύπνιο τη νύχτα, κουβαλάμε τους άλλους ανθρώπους μέσα μας. Μας δίνουν κίνητρο ή φόβητρο, μας κεντρίζουν ή απλώς μας επιτρέπουν να φανταστούμε με την ησυχία μας. Δεν χρειάζεται να γίνει κάποιος «χαρακτήρας» μέσα στο έργο μου για να περιέχεται στη δουλειά μου – αρκεί κάτι από τη συνάντηση να έχει αφήσει ένα μικρό σημάδι για να το ξανασκεφτώ.
Ποια μπορεί να είναι η σχέση του μέσου αναγνώστη με την ποίηση σήμερα, σε μια εποχή αναρίθμητων ψηφιακών αντιπερισπασμών;
* Το διάβασμα δεν θα έπρεπε να παίζει τραμπάλα με καμία άλλη δράση -των βιολογικών εξαιρουμένων. Το διάβασμα δεν είναι απασχόληση ή χόμπι -δεν θα έπρεπε να είναι (μόνο) κάτι τέτοιο. Πρόκειται για αναγκαία πράξη που επιτρέπει στον άνθρωπο να αναπτυχθεί, να εξελιχθεί πνευματικά και συναισθηματικά. Υπάρχουν μελέτες και στατιστικά στοιχεία από κοινωνιολόγους και ψυχολόγους που εξετάζουν αυτά τα ζητήματα. Εγώ μόνο σαν ακόμη ένα μέλος του αναγνωστικού κοινού μπορώ να παρατηρήσω τη γενικότερη πτώση της αξίας της ανάγνωσης στην καθημερινότητα. Και, ως παθιασμένη αναγνώστρια που αναγνωρίζει αλλά και πολιορκείται από το δέλεαρ των διαφόρων ψηφιακών αντιπερισπασμών, δεν μπορώ να βρω επαρκές αντιστάθμισμα για την απομάκρυνση από το βιβλίο και, ιδίως, από την ποίηση. Μοιάζει με συμπαρομαρτούν σύμπτωμα της ευρύτερης παραίτησης από κάποιες βασικές αξίες.
Ποιος ήρωας λογοτεχνίας θα ήθελες να είσαι;
* Θα ήθελα να είμαι o/η Orlando της Βιρτζίνια Γουλφ και η Μαργαρίτα στο «Ο Μαιτρ και η Μαργαρίτα» του Μπουλγκακόφ. Νομίζω όμως ότι σε ένα φανταστικό κάστινγκ λογοτεχνικών ηρώων θα κατέληγα με μια ακόμη δραματικότερη τύχη, όπως η Δωροθέα Μπρουκ στο «Middlemach» της George Elliot ή η Madame Bovary στο ομώνυμο του Flaubert.
Σίγουρα έχεις διαβάσει πολλή ποίηση. Ποιο ποίημα από όσα έχεις διαβάσει μέχρι τώρα είναι το αγαπημένο σου;
* Δεν έχω αγαπημένο ποίημα. Τείνω να επικεντρώνομαι σε ποιητές και συγγραφείς παρά σε μεμονωμένα ποιήματα. Θεωρώ ότι μία συλλογή αποτελεί ένα σύνολο, ή μάλλον ένα υποσύνολο εντός της δημιουργικής σφαίρας ενός δημιουργού. Αυτό δε σημαίνει ότι δεν ξεχωρίζω κάποια ποιήματα ή ότι δεν θαυμάζω κάποιους στίχους – όμως αυτό το θάμβος διαρκεί φευγαλέα, ίσως επειδή δεν έχω την ικανότητα να συγκρατήσω ποιήματα, δεν εκπαιδεύω τον εαυτό μου στην απομνημόνευση ή και αποστήθιση. Αντιθέτως, εμπνέομαι και πορεύομαι από τη γραφή, ως κοσμοθεωρία και ως αισθητική, κάποιων σημαντικών για μένα ποιητών. Η Άννα Αχμάτοβα, ο Φερνάντο Πεσσόα, ο Τ.Σ. Έλλιοτ, η Σύλβια Πλαθ, η Ingeborg Bachmann και ο Paul Celan, η Ruth Fainlight, o Νίκος Καρούζος, η Κατερίνα Αγγελάκη-Ρουκ, η Ελένη Βακαλό. Και πολλοί άλλοι.
Θυμάμαι όμως, με αφορμή την ερώτησή σας, ότι σε κάποια περίοδο της φοιτητικής μου ζωής είχα φωτοτυπήσει την «Ποιητική τέχνη» του Μπόρχες και την είχα κολλήσει στην πόρτα του δωματίου μου –κάτι που ενδεχομένως να έκανα και τώρα, με χιλιάδες άλλα ποιήματα, προσθέτοντας διαρκώς.
***
Να βλέπεις πως ο θάνατος είναι ύπνος, το δειλινό
ένα χρυσάφι μελαγχολικό, αυτή είναι η ποίηση
η αθάνατη κι η ασήμαντη. Μα η ποίηση
ξανάρχεται σαν την αυγή και σαν το δειλινό.
Καμιά φορά τα βράδια, ένα πρόσωπο
μας κοιτάει από τα βάθη ενός καθρέφτη·
η τέχνη πρέπει να ’ναι σαν και τούτο τον καθρέφτη
που μας αποκαλύπτει το ίδιο μας το πρόσωπο.
Λένε πως ο Οδυσσέας, χορτασμένος στα θαύματα
έκλαψε από αγάπη μόλις φάνηκε η Ιθάκη
χλωρή και ταπεινή. Η τέχνη είναι τούτη η Ιθάκη
η αιώνια χλωρή – κι όχι τα θαύματα.
Κι ακόμα, είναι όπως το αέναο ποτάμι
που κυλάει και στέκεται και μέσα του
αντιφεγγίζει ο ίδιος
ο Ηράκλειτος, που συνεχώς αλλάζει
κι είναι ο ίδιος και ταυτόχρονα άλλος,
έτσι ακριβώς, όπως και το αέναο ποτάμι.
[…]
[απόσπασμα από το ποίημα «Ποιητική Τέχνη» –
Πηγή: Χ. Λ. Μπόρχες, Ο δημιουργός, εκδ. Ύψιλον, Αθήνα 1985, σσ. 75-76]
***
Αν μπορούσες να καλέσεις για καφέ κάποιους δημιουργούς που θαυμάζεις, ζώντες ή τεθνεώτες, ποιοι θα ήταν;
* Όλοι οι προαναφερθέντες, μαζί με τον Seamus Heany και τον John Ashberry, την Jackie Kay, την πεζογράφο Nadine Gordimer, τον Στρίντμπεργκ και τον Τσέχωφ, και για μία επιτυχημένη βραδιά, τον Oscar Wilde, όλα υπό τον συντονισμό της Γερτρούδης Στάιν.
Λέγεται πως πολλοί γράφουν αλλά λίγοι διαβάζουν στον τόπο μας. Ποια είναι η γνώμη σου;
* Η γνώμη μου περιορίζεται στο να αναγνωρίσω αυτήν τη δυσάρεστη αλήθεια, ότι οι Έλληνες δεν διαβάζουν αρκετά. Και, θα προσέθετα, βρίσκονται και κάπως απροετοίμαστοι εμπρός στην πληθώρα των εκδόσεων που τους προσφέρεται. Ανεξαρτήτως εγχώριας λογοτεχνικής παραγωγής, το διάβασμα είναι αναγκαίο, είναι ο μόνος τρόπος εξέλιξης ή έστω διατήρησης μίας κάποιας καθαρότητας στη σκέψη, στην αντίληψη που διαμορφώνει, ελπίζω, τις πράξεις.
Ποια βιβλία έχεις στο κομοδίνο σου αυτό τον καιρό;
* Το μυθιστόρημα Αίμα-Μηχανή του Γιώργου Λαμπράκου, τη συλλογή Εικοσιτέσσερις Χτύποι και Σιωπή της Δήμητρας Χριστοδούλου, τα Δοκίμια για τη Γλώσσα του Walter Benjamin, το Rites of Passage του Arnoldvan Gennep, τον Αίαντα του Σοφοκλή, το Χλιμίντρισμα του Μάριου Ποντίκα, τη συλλογή διηγημάτων Κυρίαρχοι Πονηροί Λογισμοί της Νατάσας Σιδέρη.
Τι έχεις να ευχηθείς για τον τόπο μας;
* Να συνέλθει από μία παραζάλη διαρκείας και να συλλάβει τη μεγαλύτερη εικόνα του χάρτη, απεγκλωβιζόμενος από την οπτική του μικρόκοσμου των 10 εκατομμυρίων προκειμένου, ακριβώς, να επιβιώσει και να προχωρήσει.
Ποια είναι τα σχέδιά σου για το μέλλον;
* Την Κυριακή 15 Σεπτεμβρίου 2019, στις 21.00, θα λάβει χώρα μία παρουσίαση της συλλογής μου «Ειδωλολάτρες» από την Κάπα Εκδοτική στο πλαίσιο των εκδηλώσεων της Έκθεσης Βιβλίου στο Ζάππειο.
Αυτό το διάστημα προετοιμάζω το Ολονύκτιο Αφιέρωμα για τη συγγραφέα Χρύσα Σπηλιώτη που αποτελεί την εναρκτήρια εκδήλωση του Φεστιβάλ Αναλόγιο 2019. Η εκδήλωση θα λάβει χώρα το Σάββατο 21 Σεπτεμβρίου στο Θέατρο Σταθμός, παρουσιάζοντας επτά έργα της Χρύσας Σπηλιώτη υπό την καθοδήγηση επτά εξεχουσών σκηνοθέτιδων. [Φεστιβάλ Αναλόγιο 2019, καλλιτεχνική διεύθυνση: Σίσσυ Παπαθανασίου, επιμέλεια Αφιερώματος: Ναταλία Κατσού] https://analogiofestival.org/2019/gr/
Επιπλέον, την Κυριακή 22 Σεπτεμβρίου 2019, θα παρουσιάσω ένα εργαστήριο (writing lab) με 6 πολύ ταλαντούχους ηθοποιούς, αξιοποιώντας τεχνικές αυτοσχεδιασμού και ενσωμάτωσης για να εξερευνήσει το υλικό που θα εξελιχθεί αργότερα σε έργο και θα γίνει παράσταση. Η ανταπόκριση του κοινού θα αποτελέσει πυξίδα για το εργαστήριο, ενώ στο τέλος θα ακολουθήσει σύντομη συζήτηση. (Φεστιβάλ Αναλόγιο 2019, Θέατρο Σταθμός).
«Μας διώχνουν τα πράγματα, κι η ποίηση είναι το καταφύγιο που φθονούμε», έχει γράψει ο Καρυωτάκης. Πόσο ταυτίζεσαι με αυτό;
* Η ιδέα του φθόνου περιέχει μία πίκρα και κάτι απραγματοποίητο. Πιστεύω βαθιά στο φως, στη διαρκή προσπάθεια και στην ισχυρή θέληση. Τα πράγματα είναι δύσκολα, σαφώς, οι καιροί ενέχουν φοβερές αντιφάσεις και παράλογες, όσο και αυτονόητες, εκπλήξεις. Η ποίηση είναι ένας τρόπος. Πρόκειται για μία πράξη, για μία πορεία δημιουργίας, για ένα modus Vivendi συνειδητό και καθόλου ρομαντικό, το οποίο καλύπτει όσους έρχονται σε επαφή μαζί της -γραφείς και αναγνώστες. Η ποίηση δεν είναι μία σπηλιά που μας απομονώνει από τον κόσμο, αλλά ένα κύμα που μας πετάει ακριβώς πάνω στους ανθρώπους και στα πράγματα, ελπίζοντας να τα παρασύρει προς κάτι φωτεινότερο.
Ένα το σίγουρο, από δω και πέρα
μόνο ερωτήσεις αποξηραμένες
δικαιούμαστε, αρκεί να μην τις πούμε.
Κι όλο μακραίνουμε
μαντρωμένοι στις λαμαρίνες
λιβανίζοντας μέσα μας κεριά και ξόρκια
για να ’ναι πάντοτε αύριο
τα πνεύματα
ακοίμητα στην πρύμνη, να πηγαίνουμε κάπου.
(Απόσπασμα από το ποίημα «Λαμαρίνες»
Ειδωλολάτρες, Κάπα Εκδοτική 2019
Ναταλία Κατσού)
- Η Ναταλία Κατσού γεννήθηκε στην Αθήνα. Σπούδασε Νομική, Υποκριτική, και Θεατρικές Σπουδές. Ολοκλήρωσε το μεταπτυχιακό (MFA) στη Σκηνοθεσία Θεάτρου στο East 15 Acting School ως υπότροφος Μινωτή από το Μ.Ι.Ε.Τ. Είναι υποψήφια διδάκτωρ στο τμήμα Θεατρικών Σπουδών υπό την επίβλεψη του καθηγητή Γιώργου Π. Πεφάνη.
Πρώτη συγγραφική και σκηνοθετική δουλειά της ήταν “Το Νυφικό” (2006) στον Άδειο Χώρο της Πειραματικής Σκηνής του Εθνικού Θεάτρου. Είναι καλλιτεχνική διευθύντρια της ομάδας σύγχρονης όπερας Operaview με έδρα το Λονδίνο. Διδάσκει υποκριτική και δράμα.
Έχει εκδώσει θέατρο, με πιο πρόσφατο το έργο «Αγαθό» (Εκδόσεις Βακχικόν 2017, Φεστιβάλ Αναλόγιο 2017), και ποίηση, με άρτι εκδοθείσα τη συλλογή «Ειδωλολάτρες» (Κάπα Εκδοτική 2019).
www.nataliekatsou.com
www.operaview.org
- Διαβάστε επίσης:
“Ειδωλολάτρες” της Ναταλίας Κατσού: Μια βραδιά ξεχωριστής ποίησης στο Πόλις Art Cafe
Ναταλία Κατσού: “Η Αθήνα είναι σα να καμώνεται ότι όλα είναι βελούδινα ενώ κυκλοφορεί ξυπόλυτη”
- Φωτογραφία – credit: Γιάννης Κατσαρής
