“Γίνανε πράγματα φρικτά κι ανήκουστα ως τώρα.
Κι όμως σε όλα ετούτα δεν υπήρξε ούτε ένα που να μην ήταν Ζευς”.
«Τραχίνιες» του Σοφοκλή
Αυτά είναι το λόγια του Χορού, στο τέλος της παράστασης. Αντικατοπτρίζουν την αντίφαση του πνεύματος που επιβεβαιώνει το απόλυτο, την τελειότητα, την ενότητα. Μπορεί να μην είναι ό, τι πιο δίκαιο, είναι όμως η Δίκη, ο τρόπος που λειτουργεί το σύμπαν. Η ζωή είναι επισφαλής, δεν μπορούμε να προβλέψουμε τα αποτελέσματα μιας αθώας πράξης και μια σύμπτωση μπορεί να έχει δυσανάλογες επιπτώσεις. Εννοούμε το Νόμο και την ισχύ του, δεν εννοούμε την παρηγοριά. Μόνο αν υπάρχει και ισχύει ο Νόμος μπορούμε να σκεφτούμε την παρηγοριά. «…Δεν υπήρξε ούτε ένα που να μην ήταν Ζευς».
Τα ανθρώπινα αδικήματα είναι αιτία για τα ανθρώπινα παθήματα. Πώς μπορείς να γνωρίζεις για το αύριο προτού ξεπροβοδίσεις με τον καλύτερο τρόπο τη σημερινή μέρα;
Οι «Τραχίνιες» δεν είναι ένα έργο που ανακουφίζει. Το μέλλον είναι ακαθόριστο και σκοτεινό, άδηλο και κρύφιο. «Τα άδηλα και κρύφια της σοφίας σου εδήλωσάς μοι» (Π.Δ. Ψαλμ. 50, 8).
Οι «Τραχίνιες» συγκροτούν έναν κόσμο γεμάτο πάθη και αβυσσαλέο, μέσα και έξω από τις ψυχές των ηρώων του. Αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα έργα του Σοφοκλή, ένα έργο καινοτόμο, λιγότερο φθαρμένο και κάπως αφημένο παράμερα από τους σκηνοθέτες, μια παράδοξα σύγχρονη τραγωδία του σκότους και της τύφλωσης, όπου πλάι και ανάμεσα στους ανθρώπους δεν ζουν θεοί αλλά τύραννοι.
Η παράσταση του Θωμά Μοσχόπουλου όμως ήταν εκεί, μπροστά στα μάτια μας. Μπροστά στα μάτια μας τα θύματα του έρωτα, η Δηιάνειρα και ο Ηρακλής, να σπαράζουν και να βασανίζονται, και οι δύο εν αγνοία τους να ενεργούν για την καταστροφή τους.
Μια παράσταση καθαρή στις προθέσεις της, που έδινε τις προεκτάσεις της ιστορικότητας, χωρίς να καταφεύγει στις ευκολίες του μύθου. Ο Ηρακλής παρουσιάζεται με την ανθρώπινη υπόστασή του, ως ένας από μας και το ενδιαφέρον στρέφεται στον τρόπο αντίδρασης των δοκιμασιών του.
Εκτός από την κύρια αφήγηση του έργου, ο σκηνοθέτης χρησιμοποίησε και μερικά γοητευτικά παρακλάδια, όπως τα ευρήματα με τα φανάρια, τις μαύρες σακούλες, τη φωτεινή είσοδο της οικίας, τη ζωντανή μουσική, που έκαναν μαγευτική αλλά και πειστική την περιήγηση στην τραγωδία του Σοφοκλή.
Δύσκολο το εγχείρημα για μία επίσης δύσκολη τραγωδία που σπανίως παρουσιάζεται (ενθυμούμαι μόνο μια σχετικά πρόσφατη παράσταση, αυτήν του ΚΘΒΕ το 2004) αλλά μπορούμε να ισχυριστούμε ότι αυτή ήταν και η γοητεία του, κυρίως να μας παρουσιάσει το δικαίωμα και τη δύναμη που έχει το ανθρώπινο σφάλμα.
Στην ουσία ο ήρωας ήταν ο Χορός, όπως και ο τίτλος μαρτυρά. Οι γυναίκες της μικρής Τραχίνας οι οποίες έρχονται αντιμέτωπες με την κατάρρευση του θεϊκού στοιχείου που μπροστά στα μάτια τους γίνεται μικρό και ποταπό. Έξοχες, λοιπόν, οι ηθοποιοί του Χορού. Με λόγο καθαρό, κινήσεις ρευστές και δραματικές, εκπληκτικά χορογραφημένες, με φωνές δυναμικές και διάφανες, άφηναν το κείμενο να αναπνέει και τα νοήματα να πέφτουν σταγόνα σταγόνα στην ορχήστρα και στο κοίλον. Το Χορό αποτελούσαν οι Δήμητρα Βλαγκοπούλου, Ηλιάνα Γαϊτάνη, Δάφνη Δαυίδ, Ευαγγελία Καρακατσάνη, Αμαλία Κοσμά, Χαρά Κότσαλη, Ελίνα Μάλαμα, Ηρώ Μπέζου, Νάνσυ Μπούκλη, Ειρήνη Μπούνταλη, Σεβίλη Παντελίδου, Ιωάννα Παρασκευοπούλου, Καλλιόπη Σίμου, Mαρίνα Σάττι, Αγγελική Τρομπούκη.
Η Άννα Μάσχα έφτιαξε μια Δηιάνειρα καλοσυνάτη, αριστοκρατική, μια δέσποινα ευγενική, που προσπαθεί να σώσει τον έρωτά της. Σπαρακτική όταν αντιλαμβάνεται το μέγεθος της πράξεώς της.
Ο Αργύρης Ξάφης ως Ηρακλής ήταν εντυπωσιακός και ανθρώπινος στον πόνο του.
Ο Θάνος Τοκάκης έδωσε μια σημερινή εκδοχή του Ύλλου, ενός πολιτισμένου, διαλλακτικού, ανθρωπιστή γιου, ο οποίος παραπαίει ανάμεσα στους δύο γονείς του, τον Ηρακλή και τη Δηιάνειρα.
Η Φιλαρέτη Κομνηνού ως Τροφός ήταν επιβλητική και κυριαρχούσε με τα εξαιρετικά δουλεμένα εκφραστικά της μέσα. Πολύτιμη ηθοποιός για το αρχαίο δράμα.
Ο Άγγελος, Γέρων Κώστας Μπερικόπουλος έπαιξε με απίστευτη άνεση και σαρδόνιο χιούμορ. Έδειξε ότι έχει γνώση της δραματουργικής δομής του έργου, τόλμη και φαντασία. Πολύ καλός και σταθερά καλός ό, τι κι αν υποδυθεί.
Ο Λίχας Γιώργος Χρυσοστόμου είχε δουλέψει τις υποδόριες διεργασίες του ρόλου του και ήταν μετρημένος και σωστός στην τραγική ειρωνεία που απαιτεί το έργο και ο ρόλος.
Εξαιρετική και η Κορυφαία Άννα Καλαϊτζίδου, η οποία, αν δεν με απατά η μνήμη μου, έχει παίξει ξανά ως μέλος του Χορού στην ίδια τραγωδία, στην παράσταση του ΚΘΒΕ. Και αυτή και γενικότερα ο Χορός ήταν στήριγμα για την παράσταση.
Ωραία και εκφραστική παρουσία η Ιόλη Ελένη Μπούκλη.
Άψογα στην έμπνευσή τους τα σκηνικά – κοστούμια (Έλλη Παπαγεωργακοπούλου), η μουσική (Κορνήλιος Σελαμσής), οι φωτισμοί (Λευτέρης Παυλόπουλος) και η χορογραφία (Χρήστος Παπαδόπουλος). Υπηρέτησαν με σοβαρότητα την ονειρική αυτή παράσταση. Αξίζει ειδική μνεία για τους μουσικούς Guido de Flaviis, Θοδωρή Βαζάκα, Γιώργο Σκριβάνο.
Η τραγωδία
Η Δηιάνειρα περιμένει στην Τραχίνα την επιστροφή του συζύγου της Ηρακλή. Η αγωνία της επιτείνεται λόγω των σημαδιακών χρησμών που αφορούν στη ζωή του ήρωα: εάν ο Ηρακλής επιστρέψει μέσα στα προκαθορισμένα χρονικά όρια, τότε τα πάθη του θα λάβουν τέλος.
Η ατμόσφαιρα αβεβαιότητας διαλύεται, όταν τα χαρμόσυνα νέα φτάνουν στην Δηιάνειρα: ο Ηρακλής επιστρέφει νικητής. Μαζί του φέρνει, ως τρόπαια της νίκης του, αιχμάλωτες από την Οιχαλία, την πόλη που κυρίευσε και κατέστρεψε. Ανάμεσα σ’ αυτές, μία όμορφη και αινιγματική παρουσία θα προκαλέσει το ενδιαφέρον της Δηιάνειρας. Η αποκάλυψη ότι η αιχμάλωτη αυτή είναι η βασιλοπούλα Ιόλη, και ότι ο Ηρακλής εξαιτίας του πάθους του γι’ αυτήν, κατέστρεψε την Οιχαλία, αναστατώνει τη Δηιάνειρα. Στην προσπάθειά της να ξαναζωντανέψει τον έρωτα του Ηρακλή, στέλνει δώρο στον άντρα της έναν χιτώνα αλειμμένο με το αίμα του Κένταυρου Νέσσου. Όμως, χωρίς να το ξέρει, το δώρο της αντί για τον έρωτα του Ηρακλή, θα επιφέρει τον οδυνηρό του θάνατο.
Οι παλιοί χρησμοί για μια ακόμη φορά, θα αποκαλύψουν το ακριβές τους νόημα, μετά από την επαλήθευσή τους…
Οι “Τραχίνιες”, ένα από τα πιο αδικημένα έργα του Σοφοκλή, διδάσκονται, κατά πάσα πιθανότητα ανάμεσα στο 457 και το 430 π.Χ.
Κεντρικός άξονας του έργου, το οποίο χαρακτηρίζεται από τη «δίπτυχη» πλοκή του, είναι το πεπερασμένο της ανθρώπινης συνείδησης: ο άνθρωπος αδυνατώντας να συλλάβει το «όλον», βλέπει μία μόνο πλευρά του πραγματικού.
Η άγνοια εμποδίζει τους ανθρώπους να έχουν τον πλήρη έλεγχο των επιλογών τους και αποκτούν συνείδηση της μοίρας τους, μόνον όταν πια είναι πολύ αργά….
* Η παράσταση, σε σκηνοθεσία του Θωμά Μοσχόπουλου, παρουσιάστηκε στην Επίδαυρο στις 9 και 10 Αυγούστου, και στη συνέχεια θα πραγματοποιήσει περιοδεία σε πόλεις της Ελλάδας.
Συντελεστές
Σκηνοθεσία – Απόδοση
Θωμάς Μοσχόπουλος
Σκηνικά – Κοστούμια
Έλλη Παπαγεωργακοπούλου
Φωτισμοί Λευτέρης Παυλόπουλος
Μουσική Κορνήλιος Σελαμσής
Κίνηση Χρήστος Παπαδόπουλος
Μουσική Διδασκαλία Μελίνα Παιονίδου
Βοηθός σκηνοθέτη Άννα Μιχελή
Δραματολόγος παράστασης Εύα Σαραγά
Διανομή
Κορυφαία Άννα Καλαϊτζίδου
Τροφός Φιλαρέτη Κομνηνού
Δηιάνειρα Άννα Μάσχα
Άγγελος, Γέρων Κώστας Μπερικόπουλος
Ιόλη Ελένη Μπούκλη
Ηρακλής Αργύρης Ξάφης
Ύλλος Θάνος Τοκάκης
Λίχας Γιώργος Χρυσοστόμου
Χορός Δήμητρα Βλαγκοπούλου, Ηλιάνα Γαϊτάνη, Δάφνη Δαυίδ, Ευαγγελία Καρακατσάνη, Αμαλία Κοσμά, Χαρά Κότσαλη, Ελίνα Μάλαμα, Ηρώ Μπέζου, Νάνσυ Μπούκλη, Ειρήνη Μπούνταλη, Σεβίλη Παντελίδου, Ιωάννα Παρασκευοπούλου, Καλλιόπη Σίμου, Mαρίνα Σάττι, Αγγελική Τρομπούκη
Σαξόφωνα Guido de Flaviis
Κρουστά Θοδωρής Βαζάκας
Φλάουτα Γιώργος Σκριβάνος
Παραστάσεις
9, 10 Αυγούστου: Επίδαυρος
18 Αυγούστου: Δίον
24 Αυγούστου: Καβάλα
27 Αυγούστου: Θεσσαλονίκη
30 Αυγούστου: Παπάγου
2 Σεπτεμβρίου: Βύρωνας
4 Σεπτεμβρίου: Ελευσίνα
8 Σεπτεμβρίου: Πάτρα
11 Σεπτεμβρίου: Πετρούπολη
13 Σεπτεμβρίου: Ηλιούπολη
* Πρώτη παράσταση: 09/08/2013
Τελευταία παράσταση: 15/09/2013