Της Ειρήνης Αϊβαλιώτου
Το κεφάλαιο «ελληνικό αυτοκίνητο» στην καλύτερη περίπτωση αποτελεί σήμερα μια μακρινή και θλιβερή ανάμνηση. Πόσοι γνωρίζουμε ότι στην Ελλάδα κάποτε κατασκευάζαμε -είτε εξολοκλήρου, είτε μερικώς- αυτοκίνητα;
Στον θαυμάσιο υπαίθριο χώρο του Ιστορικού Αρχείου του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς (ΠΙΟΠ), στον Ταύρο, παρακολουθήσαμε τη θεατρική παράσταση – ντοκουμέντο, με τίτλο «Κούρσα Γκρέκα».
Αφού ακολουθήσαμε -μάλλον από δική μας λανθασμένη επιλογή- μια ανησυχητική διαδρομή μέσα από μια έρημη πρώην βιομηχανική ζώνη της πόλης που πριν από κάποια χρόνια έσφυζε από ζωή αλλά τώρα βρίσκεται σε παρακμή, φτάσαμε στο κομψό κτήριο του ΠΙΟΠ με τη μινωική πρόσοψη. Στο χρώμα της ώχρας με τρεις κίονες σε χρώμα κεραμιδί και ένα χρυσό μας αιχμαλώτισε αμέσως το βλέμμα.
Το κτήριο
Μπήκαμε από την πλαϊνή είσοδο και μας υποδέχτηκε μεμιάς μια καμινάδα ύψους 12 μέτρων η οποία στέκει αγέρωχη στον περιβάλλοντα χώρο του Ιστορικού Αρχείου, ως κατάλοιπο του βιομηχανικού παρελθόντος του συγκροτήματος. Το βιομηχανικό κτήριο της δεκαετίας του ’50, όπου οι παλαιότεροι θυμούνται από την παλιά χυμοποιία «Κρόνος», στη γωνία της οδού Δωρίδος και της λεωφόρου Ειρήνης, ζωντάνεψε θεατρικά. Στον κατάφυτο κήπο του με το γλυπτό έργο του Takis, «Σινιάλο του Δία», ανακαλύψαμε δείγματα φυτών της αττικής γης, ενώ οι μυρωδιές από τις λεμονιές, τις ροδιές και κυρίως τα δεντρολίβανα και τους δυόσμους ξεχύνονταν παντού. Επίσης ένα φιλόξενο καφέ με κομψές κίτρινες καρέκλες, μια τεράστια βεράντα με μακρόστενα τραπέζια και ένα ενδιαφέρον κατάστημα τράβηξαν την προσοχή μας.
Κυρίως όμως μας εντυπωσίασαν τα δύο μνημειακά αυτοκίνητα που αντικρίσαμε στο βάθος του χώρου και αποτελούσαν ουσιαστικά το σκηνικό της παράστασης, που επρόκειτο σύντομα να παρακολουθήσουμε.
Με την παράσταση «Κούρσα Γκρέκα» δόθηκε η μοναδική δυνατότητα στο κοινό να επισκεφτεί τον χώρο του Αρχείου, το οποίο πληροί τις απαραίτητες υποδομές για την υποδοχή του κοινού και σύγχρονες συνθήκες φύλαξης αρχειακού υλικού.
Οι “φωνές”
Υπήρξε άραγε ποτέ ελληνικό αυτοκίνητο; Κι όμως υπήρξε, όσο κι αν σήμερα μας φαίνεται σαν αποκύημα επιστημονικής φαντασίας.
Τι σημαίνει ΕΛΕΤΚΑ; Ποιοι θυμούνται το Attica, το Farma και το Pony; Πόσες και ποιες απόπειρες μαζικής παραγωγής οχημάτων από ελληνικές εταιρείες καταγράφονται;
Και σήμερα; Υπάρχει ελληνικό αυτοκίνητο σήμερα; Μια σειρά από ανάλογα ερωτήματα που αφορούν αυτόν τον ιδιαίτερο κλάδο της ελληνικής βιομηχανικής ιστορίας, την ελληνική αυτοκινητοβιομηχανία, ερευνώνται μέσα από τα εργαλεία του θεάτρου – ντοκουμέντο. Τα τεκμήρια του Ιστορικού Αρχείου ΠΙΟΠ γίνονται οι «φωνές» που οδηγούν στην παράσταση «Κούρσα Γκρέκα», με τη δραματουργία του Τάσου Πυργιέρη να αξιοποιεί τμήματα ιστορικών αρχείων αντίστοιχων βιομηχανιών και να περιλαμβάνει πρωτότυπα τεκμήρια, μαρτυρίες ειδικών και συμπεράσματα ερευνητών, παλιά ελληνικά μοντέλα, καινοτόμους μηχανικούς, τις δυσκολίες και τις επιτυχίες του κλάδου του ελληνικού αυτοκινήτου, σε ένα απίστευτα χαριτωμένο τελικά σκηνικό αποτέλεσμα.
Η οικονομική ιστορία
Το Ιστορικό Αρχείο του Πολιτιστικού Ιδρύματος Ομίλου Πειραιώς έχει ενσωματώσει και διατηρεί τα ιστορικά αρχεία τραπεζών τις οποίες απορρόφησε ο Όμιλος Πειραιώς, καθώς και αρχεία σημαντικών οργανισμών και εταιρειών που συνδέθηκαν μαζί τους. Με τον τρόπο αυτό, συμβάλλει στην τεκμηρίωση και μελέτη της ελληνικής οικονομικής ιστορίας του 20ού αιώνα, αγροτικής, βιομηχανικής και τραπεζικής, καθώς και παραμέτρων της κοινωνικής ιστορίας της περιόδου.
Η διάσωση ενός αρχείου αποτελεί μία ουσιαστική πολιτιστική πρωτοβουλία. Όλο αυτό το ανεκτίμητο υλικό είναι σπουδαία παρακαταθήκη και γι’ αυτό οι καλλιτέχνες φρόντισαν να το αναδείξουν με τα καλλιτεχνικά τους μέσα, την έμπνευση, τη φαντασία, την αισθητική και το ταλέντο τους.
Επίσης το κοινό έχει την ευκαιρία να εξοικειωθεί με τις αρχειακές πηγές, και να ταξιδέψει στο βιομηχανικό παρελθόν της Ελλάδας με «όχημα» μια όμορφη και καλοδομημένη ιστορία. Μια σειρά από παράλληλες δράσεις επεκτείνουν τη συζήτηση γύρω από το «ελληνικό αυτοκίνητο», ολοκληρώνοντας τη διαδρομή της παράστασης.
Το σημαντικότερο κεφάλαιο της ελληνικής αυτοκινητοβιομηχανίας γράφεται μετά το τέλος του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου, όταν η Ευρώπη προσπαθούσε να στηθεί ξανά στα πόδια της. Τότε που ο ελληνικός λαός χωριζόταν σε «εχθρούς» και «φίλους». Όταν πια αποκτήσαμε μια ισορροπία ως κράτος, οι άλλοι είχαν ήδη ανασυγκροτηθεί και σχεδίαζαν το μέλλον που στήριζαν στο βιομηχανοποιημένο παρελθόν τους. Γάλλοι, Ιταλοί, Γερμανοί και Βρετανοί κυριαρχούσαν ήδη εμπορικά στη Γηραιά Ήπειρο.
Η πρώτη σκέψη αφορούσε τη δημιουργία ελληνικών αυτοκινήτων αρχικά για τους Έλληνες και μετά για εξαγωγή σε μη ευρωπαϊκές χώρες.
Ωστόσο, μια τόσο φιλόδοξη προσπάθεια όσο η μαζική παραγωγή αυτοκινήτων δεν μπόρεσε να ανθήσει σε μια χώρα όπως η Ελλάδα. Οι πολιτικές παλινωδίες, ο κακώς νοούμενος επιχειρηματικός ανταγωνισμός, η νομοθετική υπονόμευση, η πολιτειακή αφασία και αδιαφορία και τα κάθε είδους παρασκηνιακά παιχνίδια ήταν στην ημερήσια διάταξη και αποτελούσαν τροχοπέδη. Αν και το επίπεδο τεχνογνωσίας αναβαθμιζόταν διαρκώς, το επιχειρείν στον χώρο του ελληνικού αυτοκινήτου βυθιζόταν ανεπιστρεπτί σε τέλμα.
Πρωτότυπη θεατρική δουλειά
Ο Τάσος Πυργιέρης είναι ένας έμπειρος και περιζήτητος -θα μπορούσα να πω- ηθοποιός, που μας έχει δώσει αξιόλογες ερμηνείες. Αυτή είναι η δεύτερη φορά που σκηνοθετεί. Τον τράβηξε η αγάπη του για τον ελληνικό κινηματογράφο, για τη συλλογική ιστορία και για το αυτοκίνητο αντίκα. Η θεατρική δουλειά που δημιούργησε είναι δραματουργικά πρωτότυπη, καθώς μέχρι τώρα δεν είχε ασχοληθεί κάποιος παραστατικά με την ιστορία του ελληνικού αυτοκινήτου.
Η παράσταση ήταν ιδιαίτερα ευχάριστη παράσταση και κατάφερε να συμπτύξει στα ογδόντα λεπτά της την ιστορία της ελληνικής αυτοκινητοβιομηχανίας με τρόπο εύληπτο και διασκεδαστικό. Πέντε ήρωες σε μια μεταπολεμική γειτονιά. Η μεταπολεμική Ελλάδα ξαναζεί, ονειρεύεται, εμπνέεται και δημιουργεί, μέσα από τη στάχτη και τη φτώχεια της. Οι άνθρωποι της εποχής μέσα από τα τραγούδια τους, μέσα από μικρά πράγματα, μέσα από τα γέλια τους, τους καβγάδες τους, τις απώλειές τους, μεγαλουργούν ή τουλάχιστον θα μπορούσαν να μεγαλουργήσουν…
Ο πόλεμος έχει αφήσει τα σημάδια της σκληρότητάς του. Έντονα και ανοικτά. Οι Έλληνες ταλαιπωρημένοι βρίσκουν τελικά τη δύναμη και το κουράγιο δειλά δειλά να ορθοποδήσουν. Να σχεδιάσουν, να κατασκευάσουν, να εφεύρουν.
Οι χαρές, οι συγκινήσεις, οι εκδηλώσεις της ζωής, ο κόσμος γενικά, είχαν κάτι το διαφορετικό τότε. Είχαν περισσότερη ανθρωπιά, αγάπη, αλληλοστήριξη, αξίες που φρόντιζαν να μεταδίδουν στο διπλανό τους, να μοιράζονται με το γείτονά τους.
Ο Τάσος Πυργιέρης, αξιοποιώντας την επιστημονική γνώση της Λένας Μπενέκη, τη φρεσκάδα και την ευέλικτη γραφή ενός νέου συγγραφέα, του Δημήτρη Μπαμπίλη, ο οποίος αγάπησε το θέμα του ελληνικού αυτοκινήτου και τα εκφραστικά μέσα πέντε χαρισματικών ηθοποιών, των Γεράσιμου Μιχελή, Τζούλης Σούμα, Λευτέρη Βασιλάκη, Φρόσως Μάνη και Χρήστου Καπενή, έβγαλε πλούσιους χυμούς από ένα σημαντικό απόσταγμα θεατρικής τέχνης.
Προσέγγισε σχολαστικά το κείμενο, το έστυψε με προσοχή, δούλεψε πάνω στις πρακτικές της Κομέντια ντελ’ Αρτε, τους κώδικες της ελληνικής επιθεώρησης και τα τεχνάσματα του παλιού καλού ελληνικού κινηματογράφου. Κάπως έτσι γεννήθηκε η “Κούρσα Γκρέκα”. Μια παράσταση με φροντίδα, αγάπη και σεβασμό στην ελληνική επιχειρηματική ιστορία.
Μια παράσταση για τον καιρό που σε τούτο τον τόπο πίναμε καφέ ψημένο στο μπρίκι κι όχι φρέντο καπουτσίνο, που περιμέναμε το παγωτό με λαχτάρα την άνοιξη, που φορούσαμε φορέματα χειροποίητα αριστουργήματα κι όχι εισαγόμενα από την Κίνα, που διασκεδάζαμε με βερμούτ στα σαλονάκια και υποβρύχιο ή βυσσινάδα στα πεζούλια κι όχι όρθιοι στα ποτάδικα.
Μια παράσταση για τον καιρό που ο γείτονας με μαστοριά και επινοητικότητα κατασκεύαζε όμορφα αυτοκίνητα από τα απομεινάρια των γερμανικών, ιταλικών και συμμαχικών οχημάτων τα οποία μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο είχαν εγκαταλειφθεί και υπήρχαν διάσπαρτα στην ύπαιθρο χώρα.
Μια παράσταση για τον καιρό που οι μαθήτριες φορούσαν μπλε ποδιά με κατάλευκο καλοσιδερωμένο γιακά και το κοκοράκι – γλειφιτζούρι ήταν η φτηνή παρηγοριά της καθημερινότητας.
Μια παράσταση για τον καιρό που με μαεστρία η γυναίκα διεκδικούσε το δικαίωμα στη χειραφέτηση και κάποιοι φιλόδοξοι νεαροί της γειτονιάς έστηναν με μεράκι κι ευρηματικότητα μικρές βιώσιμες επιχειρήσεις.
Μια εποχή ειδυλλιακή ή μίζερη, αθώα ή ένοχη, εξιδανικευμένη ή στερημένη και καταπιεστική; Κανείς δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα. Όπως και κανείς δεν μπορεί να πει με βεβαιότητα τι είναι ευτυχία.
Οι συντελεστές
Απολαυστικοί οι ηθοποιοί. Ο Λευτέρης Βασιλάκης και ο Χρήστος Καπενής είναι δύο λαμπερά αποκτήματα του θεάτρου. Με κέφι και νεύρο ο πρώτος, άνετος και αστείος ο δεύτερος. Ο Γεράσιμος Μιχελής φανταστικός όπως πάντα. Ένας πολύ καλός ηθοποιός που πάντα βγάζει ασπροπρόσωπο το σκηνοθέτη του. Με μπρίο και λάμψη η εξαιρετική Τζούλη Σούμα. Μια ηθοποιός μεγάλης γκάμας. Τη νόστιμη πινελιά της έδωσε στην παράσταση η νεαρή ταλαντούχα Φρόσω Μάνη, που πιστεύω πως θα διαπρέψει στο μέλλον. Και οι πέντε είχαν την κρυστάλλινη εκφραστικότητα σπάνιας στόφας.
Ο Νέστορας Κοψιδάς στη μουσική επιμέλεια, η Άρτεμις Λαμπίρη στην κίνηση και ο Αλέξανδρος Αλεξάνδρου στους φωτισμούς μαζί με την καλαισθησία της Βασιλικής Σύρμα στα κοστούμια δημιούργησαν μια θεσπέσια δαντέλα κεντημένη σε αυθεντικό θεατρικό μετάξι.
Το κείμενο του Δημήτρη Μπαμπίλη εναργές, κωμικό, άμεσο, νοσταλγικό. Η δεξιοτεχνική σκηνοθεσία του Τάσου Πυργιέρη με το λεπτό σκηνικό της χιούμορ προκάλεσε ανενδοίαστα εύφορο γέλιο στον θεατή.
Με την «Κούρσα Γκρέκα», οι παλαιότερες γενιές θα ξαναζήσουν όσα δεν ξεχνιούνται. Οι ενδιάμεσες θα θυμηθούν εικόνες και ήχους. Οι νεότερες θα διδαχθούν, σαν παραμύθι αναλλοίωτο στο χρόνο, σε μια παράσταση που το συναίσθημα και η τέχνη συνυπάρχουν.
Το βασικό θέμα όμως του έργου, πέρα από το αυτοκίνητο, είναι η μνήμη. Άραγε ό,τι έχει χαθεί έχει ξεχαστεί και τι είναι αυτό που προκαλεί τις μνήμες του παρελθόντος; Και γιατί μερικές φορές στην Ιστορία αισθάνεσαι σαν να διαβάζεις το ίδιο βιβλίο ξανά και ξανά;
Ταυτότητα παράστασης
«Κούρσα Γκρέκα»
Παράσταση θεάτρου-ντοκουμέντο
Έρευνα-κείμενο: Δημήτρης Μπαμπίλης
Σκηνοθεσία-Δραματουργία: Τάσος Πυργιέρης
Επιστημονικός σύμβουλος: Λένα Μπενέκη
Κοστούμια: Βασιλική Σύρμα
Σκηνική επιμέλεια: Τάσος Πυργιέρης, Αλέξανδρος Αλεξάνδρου
Μουσική επιμέλεια: Νέστορας Κοψιδάς
Κίνηση: Άρτεμις Λαμπίρη
Φωτισμοί: Αλέξανδρος Αλεξάνδρου
Φροντιστήριο: Βασιλική Τσιλιγκρού
Εκτέλεση παραγωγής: Βασίλης Σκαρμούτσος «Ο ΚΥΒΟΣ»
Καλλιτεχνική σύμβουλος: Σέβη Ματσακίδου
Βοηθός Σκηνοθέτη: Φρόσω Μάνη
Επιμέλεια trailer: Σταύρος Συμεωνίδης
Ειδικός συνεργάτης: Νίκος A. Κούκης
Νομικός σύμβουλος: Δημήτρης Καλοχαιρέτης
Φωτογραφίες-κάμερα: Νίκος Θωμάς
Παίζουν
Σταμάτης: Γεράσιμος Μιχελής
Κατερίνα: Τζούλη Σούμα
Γρηγόρης: Λευτέρης Βασιλάκης
Μιχαλάκης: Χρήστος Καπενής
Φροσάκι: Φρόσω Μάνη
***
Στο Ιστορικό Αρχείο ΠΙΟΠ επίσης φυλάσσονται πολυάριθμες συλλογές, μεταξύ των οποίων:
• ιστορικά αρχεία τραπεζών του Ομίλου Πειραιώς (Τράπεζα Πειραιώς, Τράπεζα Χίου, Αγροτική Τράπεζα της Ελλάδος, Γενική Τράπεζα της Ελλάδος, Ελληνική Τράπεζα Βιομηχανικής Αναπτύξεως, Τράπεζα Μακεδονίας-Θράκης, Πανελλήνια Τράπεζα) και αρχεία Οργανισμών που συνδέθηκαν οργανικά με την ιστορική διαδρομή των τραπεζών αυτών.
• αρχεία εταιρειών που ιδρύθηκαν από τράπεζες του Ομίλου, δανειοδοτήθηκαν από αυτές ή περιήλθαν σε αυτές.
• αρχεία βιομηχανικών επιχειρήσεων.
• αρχεία συλλογικών σωμάτων.
• προσωπικά αρχεία.
Το υλικό του Ιστορικού Αρχείου ΠΙΟΠ εμπλουτίζεται συνεχώς με νέες προσκτήσεις από τον Όμιλο Πειραιώς, καθώς και με δωρεές ιδιωτών.
Το Ιστορικό Αρχείο ΠΙΟΠ, το οποίο ακολουθεί ως προς την πρόσβασή του από τους ερευνητές την πολιτική του «ανοικτού αρχείου», είναι οργανωμένο σύμφωνα με τα διεθνή αρχειονομικά πρότυπα και μέλος των ελληνικών και διεθνών συναφών ενώσεων. Οι ψηφιοποιημένες συλλογές του (Επιχειρησιακό Πρόγραμμα «Κοινωνία της Πληροφορίας») είναι προσβάσιμες στη διεύθυνση http://archives.piop.gr
Με την ευκαιρία πρόσκτησης του σημαντικού αρχειακού υλικού της Αγροτικής Τράπεζας και με τη φιλοδοξία το Ιστορικό Αρχείο ΠΙΟΠ να ανταποκρίνεται στις σύγχρονες διεθνείς καλές πρακτικές, ολοκληρώθηκε τόσο η ανακατασκευή ενός πρώην βιομηχανικού κτηρίου στην περιοχή του Ταύρου όπου στεγάζεται, όσο και η αναδιοργάνωσή του ακολουθώντας σειρά καλών πρακτικών (πιστοποίηση ποιότητας λειτουργίας, περιβαλλοντική πιστοποίηση, αστική ασφάλιση και ασφάλιση περιεχομένου, σχέδιο αντιμετώπισης κρίσεων για φορείς που φυλάσσουν πολιτιστικό απόθεμα). Στους χώρους του Αρχείου αναπτύσσονται αρχειονομικές εργασίες αλλά και λειτουργίες που αφορούν την ερευνητική, ακαδημαϊκή και εκπαιδευτική κοινότητα και το ευρύτερο κοινό, επιδιώκοντας τη διάχυση της ιστορικής και της αρχειακής κουλτούρας.
Διεύθυνση
Δωρίδος 2 & Λεωφόρος Ειρήνης 14
177 78 Ταύρος
Τηλ. 210 3418051, Fax: 210 9571028
e-mail: [email protected]
Πρόσβαση:
Μετρό: γραμμή 3, στάση Κεραμεικός και στη συνέχεια από τη στάση Φωταέριο (οδός Πειραιώς) με το λεωφορείο 815 (αποβίβαση στάση Παλαιό Τέρμα επί της Λεωφ. Ειρήνης) ή τα λεωφορεία Β18, Γ18 ή το τρόλεϊ 21 (αποβίβαση στάση ΑΣΤΥ επί της οδού Π. Ράλλη).
Λεωφορεία: με τα λεωφορεία 815 (αποβίβαση στάση Παλαιό Τέρμα επί της Λεωφ. Ειρήνης), Β18, Γ18 (αποβίβαση στάση ΑΣΤΥ επί της οδού Π. Ράλλη) από την πλατεία Ομονοίας.
Τρόλεϊ: αρ. 21 από την πλατεία Ομονοίας (αποβίβαση στάση ΑΣΤΥ επί της οδού Π. Ράλλη).
Προαστιακός σιδηρόδρομος: γραμμή Πειραιάς-Χαλκίδα, στάση Ταύρος (οδός Κωνσταντινουπόλεως).
