16 Φεβρουαρίου 2021. Ώρα 20.08: Εξερράγη στο ηφαίστειο της Αίτνας ο νοτιοανατολικός κρατήρας με τη λάβα να ρέει άφθονη και ένα σύννεφο καπνού να σκεπάζει την περιοχή…
***
Το κείμενο που ακολουθεί είναι του 2016.
***
Επιμέλεια κειμένου: Ειρήνη Αϊβαλιώτου
Σε ένα από τα ταξίδια μου στα ιδιόμορφα σταυροδρόμια του Νότου που έχουν χτιστεί πάνω στους θρύλους των αρχαίων ελληνικών, ρωμαϊκών και ιωνικών πόλεων, βρέθηκα και στη Σικελία της Μαφίας, στη γητεύτρα Ιταλίδα των ηφαιστείων και του εκρηκτικού ταμπεραμέντου, στο μεγαλύτερο νησί της Μεσογείου.
Εκεί δοκίμασα ένα πιάτο πεντανόστιμο, ένα εκρηκτικό μείγμα υλικών τόσο φλογερό όσο και η πύρινη λάβα της Αίτνας. Το πλέον διάσημο πιάτο ζυμαρικών της Σικελίας και εξαγώγιμο στον κόσμο, η pasta alla Norma, γεννήθηκε στην Κατάνια και αφιερώθηκε-βαφτίστηκε-συνδέθηκε τελικά με την άλλη διάσημη του τόπου, την ηρωίδα Νόρμα της ομώνυμης όπερας του επίσης διάσημου και εκ Κατάνιας συνθέτη Βιτσέντσο Μπελίνι.
Η άρια Casta Diva (…che inargenti queste sacre antiche piante… από το λιμπρέτο του Φελίτσε Ρομάνι), με τη φωνή της Μαρίας Κάλλας, η οποία με εξαίρετες ερμηνείες απογείωσε τα έργα του Μπελίνι από τη δεκαετία του ’50 και μετά, καθιερώνοντας τη Νόρμα στις εμφανίσεις της, συστήνεται όσο διαβάζετε την ιστορία, ιδίως όμως υλοποιώντας τη συνταγή. Τώρα που η φίλη μου Κασσάνδρα Δημοπούλου σκηνοθετεί τη “Νόρμα” στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης (Παρασκευή 4 Μαρτίου 2016) θυμήθηκα αυτό το εξαίσιο φαγητό και ένιωσα την ανάγκη να μοιραστώ μαζί σας τη γευστική μνήμη του.
“Pari ‘na Norma”
Στην Κατάνια, η Norma ξέφυγε από τη μουσική του Μπελίνι κι έγινε συνώνυμο του Non plus ultra, ο ορισμός του καλύτερου για τα πάντα. Ακόμη κι αν η λέξη είναι γραμμένη με πεζό n/ν, δηλώνοντας τον “κανόνα”, δεν θα αποκλειόταν η περίπτωση να συμπεριλάβει το φαγητό, καθότι για τους παλαιούς εραστές του καλού φαγητού σημαίνει την υψηλής ποιότητας παραδοσιακή γαστρονομία. Η παμπάλαιη έκφραση “Pari ‘na Norma”, δηλαδή “μοιάζει με τη Νόρμα, το πρότυπο” έδειχνε και εξακολουθεί να δείχνει την τάση της υπερβολής που χαρακτηρίζει και σήμερα τους κατοίκους της πόλης. Και βέβαια, η ιστορία του πιάτου και ο μύθος που σχεδόν το περιβάλλει, δεν υπολείπεται υπερβολών -κοινώς τα έχει όλα.
Pasta alla Norma: η φιλοφρόνηση που έγινε όνομα
Κατά τη σιτσιλιάνικη παράδοση, το όνομα pasta alla Norma έδωσε στο πιάτο ο (Σικελός φυσικά) ποιητής και συγγραφέας Νίνο Μαντόλιο, εντυπωσιασμένος από το εξαιρετικό δέσιμο των γεύσεων, αποδίδοντας στα ζυμαρικά την αξία του μουσικού προτύπου. Η ιστορία λέει πως το 1920, στο σπίτι των Musco και Pandolfini στην οδό Etnea, ένα οικογενειακό γεύμα έμελλε να έχει ιστορική προοπτική. Ο Κατανός ηθοποιός Angelo Musco, γεροντοπαλίκαρο ακόμη, ζούσε με την αγαπημένη του αδελφή Άννα, σύζυγο του Τζιουζέπε Παντολφίνι, με τον οποίο είχε δύο γιους: τον κωμικό ηθοποιό Turi Pandolfini και τον δευτερότοκο Janu, κωμωδιογράφο (μετέπειτα ιδιοκτήτη καταστήματος ρούχων), παντρεμένο με την κυρία Saridda D’Urso. Στο διαμέρισμα του Janu και της Σαρίντα είχαν συγκεντρωθεί άπαντες εκείνη τη φθινοπωρινή μέρα σε μια παραδοσιακή οικογενειακή σύναξη, καλώντας μάλιστα και τους γνωστούς τους θεατρικούς συγγραφείς και δημοσιογράφους Nino Martoglio, Goofy Marchese και Peppino Fazio. Όταν η Donna Saridda έφερε στο τραπέζι τα λαχταριστά μακαρόνια με σάλτσα ντομάτα, βασιλικό, τηγανητές μελιτζάνες και την τριμμένη αλατισμένη ρικότα, μετά τις πρώτες ξέχειλες ευλαβικές πιρουνιές, ο γαλαντόμος και στα λόγια ποιητής και γευσιγνώστης Nino Martoglio, επιθυμώντας να κάνει φιλοφρόνηση για το υπέροχο πιάτο, είπε ακριβώς τα εξής: “Signora Saridda, chista è ‘na vera Norma!”, ήτοι “Κυρία Σαρίντα, αυτή είναι μια πραγματική Νόρμα”. Με τόσους συγγραφείς, κωμικούς και δημοσιογράφους μαζεμένους εκεί μέσα να ξερογλείφονται απ’ τη νοστιμιά της συνταγής, ήταν πέραν του αναμενόμενου ότι η φράση θα απλωνόταν γρήγορα πρώτα στα σαλόνια της οδού Αίτνα -έτσι γινόταν στις αρχές του αιώνα- και μετά σ’ ολόκληρη την πόλη. Ο αξέχαστος για τις κωμωδίες του Nino Martoglio πιστώθηκε εσαεί το επίσημο βάφτισμα ενός δημοφιλούς πιάτου της Κατάνια, συνδέοντας απλώς την κατάλληλη στιγμή, στην κατάλληλη παρέα, την κατάλληλη παλιά έκφραση με τη γεύση, προσθέτοντας έτσι περισσότερες αισθήσεις στην τέχνη του Vincenzo Bellini (η ιστορία δημοσιεύεται, μεταξύ άλλων στοιχείων, στο σπάνιο πια βιβλίο του Pino Correnti, Il libro d’oro della cucina e dei vini di Sicilia, Mursia, 1976).
Ηφαίστειο
Μια άλλη ιστορία που συνδέεται με την pasta alla Norma λέει πως όσο ο Βιντσέντσο Μπελίνι έγραφε το αριστούργημά του, πήγαινε πάντα στο ίδιο εστιατόριο και παράγγελνε το ίδιο ποθητό πιάτο ζυμαρικών. Όταν η όπερα βγήκε στον αέρα, ο εστιάτορας αποφάσισε να γίνει ο νονός του πιάτου και να του δώσει το όνομα του μουσικού έργου προς τιμήν του συνθέτη. Σημειωτέον, πως τω καιρώ εκείνω, λέγεται ακόμη, ότι η pasta alla Norma ήταν εμφανισιακά ένα πιάτο – υπερπαραγωγή. Τα μακαρόνια δημιουργούσαν ένα σχήμα βουνού, στους πρόποδες του οποίου απλώνονταν οι τηγανητές μελιτζάνες (σε κομμάτια, ροδέλες ή φέτες). Το βουνό που καθόταν πάνω τους και σκεπαζόταν με την πλούσια κόκκινη σάλτσα, διάσπαρτη άσπρα τρίμματα αλμυρής ρικότας, παρίστανε το ηφαίστειο Αίτνα, αποδίδοντας δημιουργικά τη γη που το περιβάλλει, τη λάβα και το χιόνι.
“Una vera Norma”
Μια τρίτη εκδοχή και παραλλαγή της πρώτης, προτιμάει για πρωταγωνιστές τους κολλητούς του μεγάλου συνθέτη του bel canto, που έγραψε τη “Norma” και την πρωτοπαρουσίασε στη Σκάλα του Μιλάνου, με πρεμιέρα στις 25 Δεκεμβρίου 1831, σ’ ένα κατάμεστο πλην “αδιάφορο κοινό”, όπως ο Μπελίνι το χαρακτήρισε. Ο ίδιος αισθάνθηκε απογοήτευση, λέγοντας πως η παράσταση ήταν φιάσκο και η ερμηνεία τουλάχιστον της πρώτης πράξης ήταν βαρετή -στη δεύτερη πράξη η σοπράνο Giuditta Pasta, που έκανε μάλιστα το ντεμπούτο της παίζοντας τη Νόρμα, πήρε τα πάνω της και το έργο ευτυχώς σώθηκε. Παρά την κρυάδα της πρεμιέρας και το δεδομένο ότι η επιτυχία του έργου κτίστηκε σιγά σιγά στις μετέπειτα 39 παραστάσεις στο Μιλάνο και το Μπέργκαμο, η τελευταία ιστορία για την ονοματοδοσία της pasta alla Norma διατείνεται πως οι φίλοι του Βιντσέντσο Μπελίνι είδαν την όπερα και τόσο εντυπωσιάστηκαν, που βγαίνοντας τριγύριζαν εδώ κι εκεί, αποκαλώντας οτιδήποτε τους φαίνονταν από εξαιρετικό και πάνω “una vera Norma”, “μια αληθινή Νόρμα”. Έτσι, η λέξη ως προσδιορισμός κόλλησε στο πιάτο των μακαρονιών, όταν χρησιμοποιήθηκε για να το περιγράψει (ομολογουμένως, η εκδοχή φαίνεται αρκούντως άκυρη για ρεαλιστική, θα μπορούσε εν τούτοις να επεκτείνει το νήμα μιας σχετικής κουβέντας στο τραπέζι).
Για τον έρωτα
Η ίδια η ηρωίδα της θρυλικής όπερας, η Νόρμα, είναι μια αρκετά σύνθετη προσωπικότητα. Ιέρεια που ηγείται του λαού της, έχει ερωτευτεί τον Ρωμαίο κατακτητή και έχει αποκτήσει δύο παιδιά μαζί του. Προκειμένου να μη χάσει τον έρωτά της η Νόρμα προδίδει τον λαό της. Επιστρατεύει ψευδή επιχειρήματα με μόνο στόχο να αποτρέψει την επανάσταση των ταπεινωμένων Γαλατών, αλλά μεταβάλλει αιφνίδια γνώμη και αποφάσεις όταν ανακαλύπτει πως ο αγαπημένος της είναι άπιστος. Είναι ερωτευμένος με τη νεότερη ιέρεια, την Ανταλντζίζα. Οι ανατροπές είναι διαρκείς, οι εναλλαγές συναισθημάτων έντονες και ακραίες. Η Νόρμα καθοδηγείται από τα πάθη της ακόμα και όταν ο άπιστος Ρωμαίος ανθύπατος Πολιόνε πέσει τελικά στα χέρια της. Μόνη της έγνοια είναι να τον κάνει να αρνηθεί την άλλη γυναίκα. Βλέποντας ότι χάνει το παιχνίδι επιχειρεί την τελευταία ανατροπή, που οδηγεί στην τελική κάθαρση. Αναλαμβάνει η ίδια την ευθύνη της προδοσίας απέναντι στον λαό της και ανεβαίνει στην πυρά, όπου την ακολουθεί ο Πολιόνε.
Γυναίκα, μάνα, ερωμένη, ιέρεια
Το libretto είναι βασισμένο σε ένα γαλλικό δράμα του Alexandre Soumet. Ο ρόλος της Νorma θεωρείται από τους δυσκολότερους του κλασικού ρεπερτορίου και ελάχιστες sopranos κατάφεραν να αναμετρηθούν μαζί του. Απαιτεί μια φωνή υψηλών απαιτήσεων που να εκτείνεται από coloratura έως μια σκοτεινή με πολύ καλές χαμηλές νότες soprano. Νorma τραγούδησαν οι Malibran, Lehmann, Titjiens, Ponselle, Cerquetti, Sutherland, Sills, Scotto. Στην παράσταση του Μεγάρου Θεσσαλονίκης Νόρμα ερμηνεύει η Τζένη Δριβάλα, ενώ το ρόλο της Adalgisa κρατά η Κασσάνδρα Δημοπούλου και του Πολιόνε ο Φίλιππος Μοδινός.
H Μαρία Κάλλας πρωτοτραγούδησε Norma το 1948 στη Φλωρεντία, σε ηλικία 25 ετών, υπό την διεύθυνση του Tullio Serafin. Aπό τότε τραγούδησε Νόρμα περίπου 40 φορές. Μια απ’ αυτές ήταν στην Επίδαυρο, στις 24/8/1960, παρουσία 20.000 θεατών. Όταν τραγούδησε στο Covent Garden το 1957 με την αγαπημένη της για τον ρόλο της Adalgisa, Ebe Stignani, γνώρισε την απόλυτη αποθέωση και σχεδόν υποχρεώθηκαν μαζί με τη Stignani να ξανατραγουδήσουν την πρώτη σκηνή της δεύτερης πράξης, το μαγικό “Mira o Norma”.
Έργο με υπέροχη μουσική, άριες και μαγικές διφωνίες, που συγκίνησαν ακόμα και τον Βάγκνερ που διηύθυνε τη “Νόρμα” στη Riga το 1837.
Η Nόρμα είναι γυναίκα, μάνα, ερωμένη, ιέρεια, μια παρουσία που έχει σημαδέψει την παγκόσμια μουσική σκηνή για πάντα.
Το έργο διαδραματίζεται στον 1ο π.Χ. αιώνα και αναφέρεται στην κατοχή των Γαλατών από τους Ρωμαίους. Πρόκειται για κλασικό μελόδραμα με μεγάλη ένταση, εναλλαγή συναισθημάτων και πολύ δυνατούς ρόλους.
Οι πλέον αξιομνημόνευτες στιγμές της όπερας είναι οι: Casta Diva, Ah! Bello a me ritorna, Va crudele, Vanne e li cela entrambi, Oh Rimembranza, Oh non tremare, Oh di qual sei tu vittima, Mira o Norma, Ei tornera Si, Guerra.! Guerra, In mia man, Dammi quel ferro, Norma deh! Norma scolpati.
Κατάνια
Δεν υπάρχει εστιατόριο στην Κατάνια που το μενού του να μην τιμά τον μεγάλο συνθέτη του τόπου, συμπεριλαμβάνοντας το συγκεκριμένο πιάτο. Η pasta alla Norma είναι το ανάλογο της πίτσας Μαργκαρίτα για τη Νάπολη. Αν και οι σπιτικές εκτελέσεις δεν αποκλείουν, ως συνήθως, μικρές μαγειρικές παρεμβάσεις, ως τυπικό πιάτο της Σικελίας στην αυθεντική του εκτέλεση γίνεται από συγκεκριμένα υλικά που δεν χωράνε -δήθεν δημιουργικές- αλλαγές. Καλό και χρήσιμο είναι λοιπόν, να γνωρίζει κανείς τη βασική ιδέα μιας διάσημης συνταγής, ακόμη κι αν αποφασίσει να μην την ακολουθήσει κατά γράμμα.
Αυθεντικότητα
Τα υλικά, όλα απλά και απαραιτήτως τοπικά -οι Σικελοί δεν εννοούν καν πως θα χρησιμοποιηθεί ποικιλία ντομάτας που δεν παράγεται στο νησί- έχουν ως εξής:
– Σκληρό σιτάρι για τα μακαρόνια που είθισται να είναι κοντά και χοντρά τύπου rigatoni ή maccheroni rigati ή penne rigate και βεβαίως τα κλασικά σπαγκέτι. Στην πράξη δηλαδή καθημερινά ζυμαρικά, που δεν δημιουργούν πρόβλημα στην εκτέλεση.
– Μελιτζάνες μαύρες (στην Κατάνια τις λένε “τούρκικες”) ή εναλλακτικά της ποικιλίας “Sita”, ελαφρά στρογγυλεμένες και μοβ, που γλυκίζουν περισσότερο. Στην πράξη, οβάλ μελιτζάνες ούτε πολύ μακρουλές ούτε φλάσκες, κυρίως γιατί το ενδιάμεσο μέγεθος βολεύει στην τελική σύνθεση. Οι μελιτζάνες κόβονται σε ροδέλες ή φέτες λεπτές σε κάθε περίπτωση ή μικρά κομμάτια και τηγανίζονται γρήγορα στο λάδι -δεν βράζουν μέσα σ’ αυτό. Ακόμη και στο πιο ρουστίκ του σερβίρισμα, το αποτέλεσμα είναι ωραίο στο μάτι.
– Αλμυρή ρικότα, η επονομαζόμενη ricotta salata, όχι πολύ ώριμη. Η ricotta salata είναι λευκό τυρί, αλατισμένο, σφιχτό και ξηρό, στο οποίο γίνεται παλαίωση για να διατηρηθεί περισσότερο στο ράφι, σε σχέση με τo φρέσκο. Κυκλοφορεί σε σχήμα κυλίνδρου, με σχέδιο καλαθιού στο εξωτερικό. Στην πράξη: το ξηρό ανθότυρο ή ξηρή μυζήθρα, λευκή και ελαφρώς αλμυρή, με εντονότερη γεύση που συχνά χρησιμοποιούν οι τοπικές κουζίνες στα μακαρόνια είναι το ανάλογο ελληνικό, διόλου δυσεύρετο, τυρί. Χρησιμοποιήστε το άνετα.
– Ντομάτες ώριμες και σφιχτές, φρέσκες -όχι ντοματίνια ούτε πομοντόρια. Αρκετός βασιλικός, πλατύφυλλος ή μεσαίος.
– Ένα πολύ μικρό κρεμμύδι ή 2 σκελίδες σκόρδο, σύμφωνα με την Ακαδημία της ιταλικής κουζίνας. Οι Σικελοί ωστόσο δεν αποκλείουν τον συνδυασμό, με την προϋπόθεση ότι το κρεμμύδι είναι ελάχιστο και αν αυξηθεί η ποσότητα του σκόρδου, θα παραλειφθεί.
– Αλατοπίπερο και παρθένο ελαιόλαδο -αυτονόητο στην ιταλική και στην ελληνική κουζίνα ακόμη περισσότερο.
Ως εδώ. Κανέλες, γαρίφαλα και μοσχοκάρυδα στην αυθεντική εκτέλεση δεν υπάρχουν, παρότι φιγουράρουν διαδικτυακά με θέμα τη σιτσιλιάνικη κουζίνα. Ούτε κάππαρες, πιπεριές και ελιές, μιλώντας πάντα για τη συνταγή στην τοπική εκτέλεση -όχι για διασκευές.
Καθαρή γεύση
Η pasta alla Norma εν κατακλείδι είναι ένα μεσογειακής έμπνευσης πρώτο πιάτο – ύμνος κυριολεκτικά στην απλότητα, ένα γευστικό έργο, ωραία παρουσιασμένο στην κλασική του βερσιόν μέχρι σήμερα. Βεβαίως, είναι και το πλέον κατάλληλο για καλοφαγάδες λάτρεις της όπερας. Η ουσία του περικλείει, όπως η “Νόρμα” του Μπελίνι, αριστουργηματικά τους συνδυασμούς των καθαρών γεύσεων, γι’ αυτό και διακρίνεται ανάμεσα στις πολλές καλές μακαρονάδες, αποτελώντας εξαιρετική επιλογή και για πιο ειδικό τραπέζι. Ανεπιφύλακτα να το παρασκευάσετε.
Η συνταγή
Προετοιμασία: 1 ώρα. Ετοιμάστε τη σάλτσα όσο ξεπικρίζουν οι μελιτζάνες. Οι ντομάτες αποφλοιώνονται εύκολα αν τις βουτήξουμε για 1/2-1 λεπτό (ανάλογα με το μέγεθος) σε νερό που βράζει. Αν βάλετε 3 σκελίδες σκόρδο, παραλείψτε το κρεμμύδι. Βολεύει να χρησιμοποιήσετε μεγάλο τηγάνι για τις μελιτζάνες, ώστε να τις ολοκληρώσετε σε 2 τμήματα. Εύκολη συνταγή.
Υλικά (για 4 άτομα)
500 γραμ. μακαρόνια
1-1 1/2 κιλό ώριμες σφιχτές ντομάτες χωρίς τη φλούδα, κομμένες σε κύβους
3 μελιτζάνες (1 κιλό) κομμένες σε λεπτές ροδέλες των 3 χιλ.
3 σκελίδες σκόρδο (ανάλογα με το μέγεθος), λιωμένες
1/2 μικρό κρεμμύδι (προαιρετικά) ψιλοκομμένο
150 γραμ. αλμυρή ρικότα ή ξηρή μυζήθρα χοντροτριμμένη
1 ματσάκι βασιλικό, τα φύλλα (=1-1 1/2 φλ. πιεσμένα)
1/4-1/3 φλ. ελαιόλαδο (για τη σάλτσα) και 1/2-2/3 φλ. για το τηγάνισμα
αλάτι, φρεσκοτριμμένο πιπέρι
* Ετοιμάζετε τις μελιτζάνες: Τις βάζετε σε στρώσεις σε σουρωτήρι, ρίχνοντας ενδιάμεσα λίγο χοντρό αλάτι. Βάζετε πάνω τους ένα πιάτο για βάρος και τις αφήνετε έτσι για μισή ως 1 ώρα, να βγάλουν τα υγρά και την πικράδα τους. Ξεπλένετε, στραγγίζετε και τις μεταφέρετε σε χάρτινη πετσέτα κουζίνας.
Τηγανίζετε τις μελιτζάνες: Σε μεγάλο τηγάνι και δυνατή φωτιά ζεσταίνετε καλά αρκετό ελαιόλαδο (σχεδόν 1 εκατ.) και προσθέτετε τις μελιτζάνες σε μία στρώση. Τηγανίζετε για 3 λεπτά, μέχρι να ροδίσουν ωραία, γυρίζοντάς τες μια φορά. Τις βγάζετε σε πιάτο στρωμένο με απορροφητική πετσέτα κουζίνας και τις αλατίζετε. Τις διατηρείτε ζεστές, χωρίς ωστόσο να τις σκεπάσετε.
Σημείωση: Ανάλογα με το μέγεθος του τηγανιού, οι μελιτζάνες θα τηγανιστούν σε 2 ή 3 τμήματα. Βάλτε τις ήδη τηγανισμένες στους 70-80 βαθμούς στο φούρνο με αέρα για να διατηρηθούν ζεστές.
Κάνετε τη σάλτσα ντομάτας-βασιλικού: Σε σχετικά βαθύ τηγάνι και μέτρια φωτιά ζεσταίνετε τo ελαιόλαδο και προσθέτετε το κρεμμύδι (αν το χρησιμοποιήσετε), τις ντομάτες, το σκόρδο, 6-7 φύλλα βασιλικού (τα μεγαλύτερα κομμένα), αλάτι και πιπέρι. Μαγειρεύετε τη σάλτσα για 20 λεπτά περίπου, μέχρι να φύγουν τα πολλά υγρά και να δέσει ελαφρώς -η ποσότητα θα μειωθεί κατά το 1/4 περίπου. Δοκιμάζετε και διορθώνετε σε αλάτι, πιπέρι.
Ετοιμάζετε τα μακαρόνια (καθώς κοντεύει να ετοιμαστεί η σάλτσα): Τα βράζετε al dente σε πολύ και αλατισμένο νερό σύμφωνα με τις οδηγίες του πακέτου (αν είναι ιταλικά). Σουρώνετε, κρατώντας 1 φλιτζάνι από το νερό που έβρασαν και τα ανακατεύετε με τα 2/3 περίπου της σάλτσας και το μισό τυρί. Γνωρίζοντας βέβαια τον κανόνα, μπορείτε αν θέλετε να προσθέσετε και μερικές μελιτζάνες, ώστε να υπάρχουν ήδη και μέσα στα ζυμαρικά. Η δοκιμή απέδειξε ότι η γεύση ενισχύθηκε.
* Νόρμα: θηλυκό, ουσιαστικό
1. πρότυπο
2. τύπος
3. μέθοδος
4. προκαθορισμένος χρόνος εκτέλεσης έργου, προρυθμισμένη διάρκεια
5. συμπεριφορικός κανόνας
6. προδιαγραφή
* Νόρμα: Το κοινώς αποδεκτό πλαίσιο συμπεριφοράς που επιβάλλει μια κοινωνία στα μέλη της, το οποίο συνδέεται με τις διαδικασίες κοινωνικοποίησης του ατόμου. Αντιδάνειο: από το ιταλ. norma, που προέρχεται από το λατ. ουσ. norma (= κανών, γνώμων, σημείον δι’ ου γιγνώσκεταί τι), λέξη η οποία σχηματίστηκε από την αιτ. γνώμωνα του ουσ. της αρχαίας ελληνικής γνώμων (πβ. το ρήμα της λατ. nosco που συνδέεται ετυμολογικά με το γιγνώσκω της αρχαίας, το notus με το γνωτός κ.τ.ο.).
Διαβάστε ΕΔΩ για τη Νόρμα στο Μέγαρο Μουσικής Θεσσαλονίκης
Σχετικές συνεντεύξεις
* Πηγές: Antonio Carluccio’s ‘Italian Feast, BBC Books, 1996 – bormioliroccocasa.it – Jeanne Carola Francesconi, La vera cucina di Napoli, Newton Comton Editori, 1995 – bottegasiciliana.it, The Sicilian Cuisine – Sandy d’ Amato, Journal Sentinel, M. Rapisarda.it, Accademia Italiana della Cucina – Ιtalymagazine – Maria Adele Di leo, La Cucina Siciliana, Newton Compton Editori, 1993. http://www.pandespani.com – www.catisart.gr – ΟΠΕΡΑΠΑΙΔΕΙΑ
