«Ελένη»
[Παραλλαγή στ’ αποσπάσματα της “Αλκυόνης”]
Του γέρου του θαλασσινού,
που ήταν Πρωτέας τ’ όνομά του,
μάνα λογιάζω σε, αδερφή κι ακριβοθυγατέρα·
νύχτες χιλιάδες σ’ έχω ζήσει,
να περπατείς στον ύπνο μου καθώς η περιστέρα·
να τραγουδείς του αυγερινού,
καθώς ολόγυρα στη μεθυσμένη αγράμπελη
το φίλεργο μελίσσι,
το αιγαίο το κύμα να σε φέρνει στη στεριά,
να σ’ αποθέτει χάμου,
μες σ’ ένα φύλλο από μοσκιά
και σαν το μόσκο και το δεντρολίβανο
να σε φυτεύει στην καρδιά μου.
Η μια δεν είσαι. Είσαι ο καημός
με τα περίσσια πρόσωπα,
με τα περίσσια ονόματα,
με το κορμί που ως φόρεμα την αρμογή του αλλάζει,
φάσμα του πάθους, που άξενο
κι αφίλιωτο απομένει·
κι ωστόσο, σ’ όποιους ουρανούς και σ’ όποια χώματα,
το φως σου το αβασίλευτο
με περισκέπει, Ελένη!
Μνήμη από μνήμες καμωμένη ανάριθμες
και πείρα της στερνής στιγμής·
σε συλλογιούνται και φρικιάζουν τ’ ακροδάχτυλα
κι όπως το αχνό νερόκρινο
η στόχασή μου ανάμεσα στον άνεμο βραδιάζει
κι όπως της μυστικής νεροσυρμής
ο σταλασμός
στο άκρο το χείλος τού γκρεμού μετέωρος τρεμουλιάζει.
Άνθος λευκό στης πράσινης σμυρτιάς
το βεργολυγερό κλωνάρι,
μόλις που φτάνει να σ’ αγγίζει ο σερπετός,
ο περπατάρης ίμερος και χάνεσαι.
Δεν είσαι η μια. Είσαι ο καημός
με τα περίσσια πρόσωπα.
Είσαι η αγάπη η βοριανή, που ανθίζει σαν το χιόνι,
μ’ έν’ άστρο στη ματιά σου θαλασσί.
Είσαι η αγάπη, το ζεστό γαρούφαλο του Νότου,
που υψώνει φλόγα τον ανασασμό του.
Είσαι η αγάπη της δειλής παιδούλας η ακριβή
κι είσαι η αγάπη η φθινοπωρινή,
στοργή γεμάτη σιγαλοπερπάτητη.
Είσαι κι η πρώτη αγάπη κι η στερνή
κι η αφίλητη, ανυμέναιη κι η πολυφιλημένη,
μα πάντα η μια κι η ατελεύτητη κι η ακοίμητη —
— ο Έρωτας, που δεν το μπορεί
άλλο να μάθει απ’ το δικό σου τ’ όνομα, Ελένη!
Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος. 1952. Ο κύκλος των ζωδίων. Αθήνα: Ίκαρος. Και στον συγκεντρωτικό τόμο: Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος. 1970. Τα ποιήματα. Αθήνα: Οι εκδόσεις των φίλων.
•Φωτογραφία: Κωνσταντίνος Μάνος
∼•∼
Ο Ι[ωάννης] Μ. Παναγιωτόπουλος (1901-1982) γεννήθηκε στο Αιτωλικό, πρωτότοκος γιος του Μιχαήλ και της Ειρήνης. Οι γονείς του απέκτησαν τρία ακόμη παιδιά που πέθαναν όμως σε παιδική ηλικία. Το 1910 η οικογένεια Παναγιωτόπουλου εγκαταστάθηκε στην Αθήνα, όπου ο Ι.Μ. Παναγιωτόπουλος ολοκλήρωσε τις εγκύκλιες σπουδές του και γράφτηκε Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου. Αποφοίτησε το 1923 και εργάστηκε για πολλά χρόνια στην ιδιωτική εκπαίδευση. Υπήρξε βασικό στέλεχος της ιδιωτικής σχολής Μακρή, την οποία αργότερα αγόρασε και μετονόμασε σε Ελληνικά Εκπαιδευτήρια (πρόκειται για τη γνωστή σήμερα ως Σχολή Ι.Μ.Παναγιωτόπουλου στο Παλαιό Ψυχικό). Κατά τη διάρκεια της γερμανικής Κατοχής ταξίδεψε στην Ευρώπη, τη Μικρά Ασία, την Κίνα και αλλού. Το 1947 διορίστηκε καθηγητής Νεοελληνικής Λογοτεχνίας στο Διδασκαλείο Μέσης Εκπαίδευσης. Διετέλεσε μέλος Διοικητικού Συμβουλίου στην Εθνική Πινακοθήκη, το Εθνικό Θέατρο και το μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου, υπουργός Πολιτισμού και Επιστημών της κυβέρνησης Κ. Καραμανλή το 1974. Το 1976 αναγορεύτηκε επίτιμος διδάκτωρ της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Πέθανε στην Αθήνα το 1982. Το σύνολο του συγγραφικού έργου του Ι. Μ. Παναγιωτόπουλου είναι τεράστιο σε έκταση. Ασχολήθηκε επί εξήντα χρόνια παράλληλα με την ποίηση, την πεζογραφία, την ταξιδιωτική λογοτεχνία, την αρθρογραφία, το δοκίμιο, την κριτική. Το πρώτο του δημοσίευμα ήταν ένα πεζό κείμενο γραμμένο στην καθαρεύουσα στις στήλες της εφημερίδας “Ελλάδα” το 1916, ενώ συνέχισε να δημοσιεύει κείμενά του στα περιοδικά “Ναυτική Δόξα”, “Σφαίρα και Εθνικό Εγερτήριο”. Το 1920 πραγματοποίησε την πρώτη του ουσιαστική εμφάνιση στα γράμματα από τις στήλες του περιοδικού “Μούσα” των Νάσου Χρηστίδη και Παύλου Καλλιγά (1920-1923), του οποίου υπήρξε συνδιευθυντής μαζί με τους Λέοντα Κουκούλα, Μιχαήλ Στασινόπουλο και Κλέωνα Παράσχο. Ακολούθησαν συνεργασίες του με περιοδικά και εφημερίδες όπως η “Ζωή”, η “Νέα Ζωή”, τα “Νέα Γράμματα”, το “Νέον Κράτος”, η “Νέα Εστία”, η “Πρωία”, η “Ελευθερία”, ενώ συνεργάστηκε επίσης στη “Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια” του Πυρσού. Στα πρώτα του ποιήματα κινήθηκε στο πλαίσιο του αισθητισμού, του νεοσυμβολισμού και του νεορομαντισμού με έντονες επιρροές από τον Κωστή Παλαμά (εδώ ανήκει η πρώτη του ποιητική συλλογή “Το βιβλίο της Μιράντας” του 1924) και στράφηκε αργότερα προς την ανανεωτική τάση των ποιητών του μεσοπολέμου, την εσωτερικότητα και τον υπερρεαλισμό (ορόσημο η ποιητική συλλογή “Αλκυόνη”, γραμμένη από το 1934 ως το 1948). Στην πεζογραφία του παρατηρείται συνύπαρξη ποιητικών στοιχείων με στοιχεία κριτικού στοχασμού, καθώς επίσης μια ιδιαίτερη φροντίδα της έκφρασης (σημειώνονται ενδεικτικά τα έργα του “Αστροφεγγιά” (1945), “Χαμοζωή” (1946), και “Τα εφτά κοιμισμένα παιδιά” (1956 – Α’ Κρατικό Βραβείο Μυθιστορήματος). Στην κοσμοθεωρία του ανιχνεύονται αρχικές επιρροές από την πεσιμιστική αντίληψη για τη ζωή που υιοθέτησαν και σύγχρονοί του αισθητιστές λογοτέχνες (Κώστας Ουράνης, Τέλλος Άγρας, Ναπολέων Λαπαθιώτης κ.ά.), ενώ στα έργα της ωριμότητάς του στράφηκε προς μια τραγική στάση αποδοχής του ανεκπλήρωτου της ηδονής και της ματαιότητας της ανθρώπινης ζωής. – (Πηγή: Αρχείο Ελλήνων Λογοτεχνών, Ε.ΚΕ.ΒΙ.).
