Μπορεί να τα στερώ από τίποτα αλεπούδες
αλλά μου αρέσουνε τα κούμαρα πολύ
και σκύβοντας μαζώνω σύριζα στις φλούδες
που σκάσαν από τον κορμό τον κανελή.
Μόνο ζουλάπια εδώ τρυπώνουν ή πουλάκι
που του’ λειψε η καλοκαιριάτικη τροφή.
Πήρε να βρέχει τώρα, δρόσισε λιγάκι
– το ζώδιο άλλαξε, που λένε κι οι σοφοί.
Χωρίς να με σκοτίζει εμένα για το γένι
που το ’ευχαριστώ αφήσει μια βδομάδα, τριγυρνώ
στην εξοχή μου πάλι την αγαπημένη
με το μαβί κατά το σούρουπο βουνό.
Τι να ζηλέψω απ’ τις σπουδαίες μεγαλοπόλεις
όπου πληρώνεις αρμυρά το καθετί;
Δεν ήμουν έμπορας εκεί ούτε καπνοπώλης
με τον αέρα ζούσα, τύπος ποιητή.
-Από τον πρώτο τόμο των Απάντων του, όπου περιλαμβάνεται στην ενότητα Ανέκδοτα ποιήματα 1928-1942
Ο Γιώργος Κοτζιούλας (1909 – 29 Αυγούστου 1956) ήταν ποιητής, πεζογράφος, θεατρικός συγγραφέας και κριτικός, με σημαντική συνεισφορά στην Εθνική Αντίσταση. Γεννήθηκε στην Πλατανούσσα (Ραψίστα) της Ηπείρου. Ο πατέρας του ήταν ταχυδρομικός διανομέας. Τέλειωσε το Δημοτικό Σχολείο στη γενέτειρά του, και στη συνέχεια με πολύ κόπο και στερήσεις το Σχολαρχείο στο Καλέντζι Ιωαννίνων και το Γυμνάσιο στην Άρτα. Οι εμπειρίες του από την προσπάθεια να μορφωθεί μέσα σε συνθήκες έσχατης φτώχειας περιγράφονται συγκινητικά στο αφήγημα «Από μικρός στα γράμματα».
Το 1926 πήγε στην Αθήνα, όπου γράφτηκε στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και παράλληλα με τις σπουδές του εργαζόταν ως διορθωτής και μεταφραστής σε αθηναϊκά περιοδικά και εφημερίδες. Η σκληρή δουλειά, η ανέχεια και οι στερήσεις αδυνάτισαν τον οργανισμό του· το 1934 προσβλήθηκε από φυματίωση, αρρώστια που τον ταλαιπώρησε στην υπόλοιπη ζωή του. Τελικά πήρε το πτυχίο του το 1938.
Το 1941 επέστρεψε στη γενέτειρά του. Πήρε μέρος στην Εθνική Αντίσταση και οργάνωσε το καλλιτεχνικό τμήμα της VIII Μεραρχίας ΕΛΑΣ Ηπείρου, του οποίου ήταν διευθυντής από το 1943 ως το 1945. Το 1944 ίδρυσε θεατρικό θίασο, τη «Λαϊκή Σκηνή», με τον οποίο περιόδευε στις ελεύθερες περιοχές της Ηπείρου, δημιουργώντας ένα θαυμάσιο θέατρο στα βουνά. Το 1945 επέστρεψε στην Αθήνα. Το 1950 παντρεύτηκε την Ευμορφία Κηπουρού και απέκτησε ένα γιο, τον Κώστα. Πέθανε στην Αθήνα από καρδιακή προσβολή τη νύχτα της 28ης προς 29η Αυγούστου 1956.
Ο Κοτζιούλας ως ποιητής συνεχίζει την παράδοση των νεοσυμβολιστών και των νεορομαντικών και διακρίνεται για την ευχέρεια στον μετρικό στίχο και τις εύστοχες ομοιοκαταληξίες του (Αλέξ. Αργυρίου). Απέφυγε τον νεοτερικό στίχο και μάλιστα στο κριτικό του έργο συγκρούστηκε με τις νεοτερικές τάσεις στην ποίηση. Τα πεζά του είναι κυρίως βιωματικά και παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον. Πολύ αξιόλογο είναι και το μεταφραστικό του έργο, απ’ όπου ξεχωρίζουμε τους «Αθλίους» του Βίκτωρος Ουγκώ με ενδιαφέρουσα μεταφρασεολογικώς εισαγωγή.
Μετά το θάνατό του, η οικογένεια και οι φίλοι του συγκέντρωσαν το έργο του. Τα «Άπαντά» του κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις Δίφρος (επανέκδοση 2013) σε τρεις τόμους. Ο πρώτος τόμος περιλαμβάνει τα ποιήματα της προπολεμικής περιόδου (1928-1942), ο τρίτος τόμος ποιήματα εμπνευσμένα από την Εθνική Αντίσταση (1943-1956) κι ο δεύτερος τόμος τα πεζά. Το 1965 κυκλοφόρησαν από τις εκδόσεις “Θεμέλιο” ιστορικές αναμνήσεις του με το γενικό τίτλο “Όταν ήμουν με τον Άρη”. Το 1976 κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Θεμέλιο (2014, γ΄ έκδοση από τις εκδόσεις Δρόμων) το “Θέατρο στα βουνά”, που περιέχει τα θεατρικά έργα που γράφτηκαν από τον Κοτζιούλα κατά τη διάρκεια της Εθνικής Αντίστασης και παίχτηκαν στην “Ελεύθερη Ελλάδα”, από τη “Λαϊκή Σκηνή”.
Το 1980 κυκλοφόρησε η αλληλογραφία του με τον Ε.Χ. Γονατά με τίτλο: “Ανέκδοτα Γράμματα”, εκδόσεις “Κείμενα”. Το 1994 εκδίδεται από τις εκδόσεις “Οδυσσέας” τμήμα της αλληλογραφίας του με λογοτέχνες με τίτλο: “Αγαπητέ Κοτζιούλα”, επιμέλεια Ν. Μπάλτα. Το 2013 από τις εκδόσεις Εστία κυκλοφορεί η αλληλογραφία του Στρ. Μυριβήλη με τον Κοτζιούλα και με άλλους με τίτλο: “ΑΓΑΠΗΤΕ ΣΤΡΑΤΗ…”, επιμέλεια Νίκης Λυκούργου. Η αλληλογραφία του παρουσιάζει ενδιαφέρον, γιατί σ’ αυτή ο Κοτζιούλας δίνει σημαντικές πληροφορίες για τους λογοτέχνες, την εποχή, τα έργα και τη ζωή των προσώπων στα οποία αναφέρεται. Έχουν μεγάλη γραμματολογική αξία και αξιοπρόσεκτες κριτικές απόψεις. Το 2013 εκδίδονται σε χειροποίητη έκδοση μια σειρά ποιημάτων του με χαρακτικά του Αλέκου Φασιανού εμπνευσμένα από την ποίησή του με τίτλο: Γ. Κοτζιούλας ΠΟΙΗΜΑΤΑ, εκδόσεις Μίμνερμος.
Το 2014 από τις εκδόσεις Νηρέας εκδίδονται πεζά του με τίτλο “Πικρή ζωή και άλλα πεζογραφήματα”, με εξώφυλλο του Α. Φασιανού κι επιμέλεια της Σωτηρίας Μελετίου (2η έκδοση 2016, εκδόσεις Δρόμων). Στα πεζά του, που διακρίνονται σε “Αθηναϊκά” και “Ηπειρωτικά”, ως προς το χώρο δράσης των προσώπων, ακολουθεί την παπαδιαμαντική παράδοση, ασχολούμενος με κοινωνικές ομάδες ταπεινών ανθρώπων και περιγράφοντας ρεαλιστικά, αλλά με αγάπη και τρυφερότητα, τους απόκληρους και τη ζωή τους. Υιοθετεί έτσι ένα είδος κοινωνικού νεο-ρεαλισμού, επενδυμένο με λυρικότητα, φυσιολατρία και στοχασμό προσωπικό. Συναντιούνται σε αυτά η σοσιαλιστική ιδεολογία με την πρωτοχριστιανική “θεολογία”. Από άποψη τεχνικής τα πεζά του έχουν αξία, αφού σε αυτά υπάρχουν αφηγηματικές τεχνικές, όπως οι πολλαπλοί εγκιβωτισμοί θεμάτων, η σύμμιξη διαλόγου και πλάγιου λόγου σε μια πρόταση, η επιβράδυνση κι επιτάχυνση της δράσης κ.α., που δύσκολα συναντώνται σε τόσο πρώιμες γραφίδες.
Γνωστός είναι ο Κοτζιούλας και για τις φιλολογικές μεταφράσεις του κλασικών συγγραφέων, Ελλήνων και Λατίνων. Γνωστότερη είναι η μετάφρασή του της “Αθηναίων πολιτείας” του Αριστοτέλη, στις εκδόσεις Ζαχαρόπουλου, το 1939, με εισαγωγή και σχόλια δικά του και πρόλογο του Γ. Κορδάτου. Σε περιοδικά (π.χ. “Νεοελληνικά Γράμματα”) έχουν δημοσιευτεί σε συνέχειες οι μεταφράσεις του από τον ” Αλκιβιάδη” του Πλούταρχου, το πρώτο βιβλίο του Θουκυδίδη, το όγδοο του Ηρόδοτου κ.α. Το 2015 εκδόθηκαν μεταφράσεις του (εκδ. “Οδυσσέας”) αρχαίων Ελλήνων ποιητών (Καλλίνος, Σόλων, Υβρίας, Θέογνις, Θεόκριτος, Βίων, Μόσχος, Αριστοφάνης (“Ειρήνη”), Αισχύλος (“Αγαμέμνων”, αποσπ.)κ.α., όπου θαυμάζει κανείς τη φιλολογική και λογοτεχνική ικανότητα του μεταφραστή, όπως ξαναβλαστίζει με το λόγο του τα αρχαία κείμενα.
Τεχνίτης
Γράφω για τους πολλούς, αγαπητέ και μη
με μπλέξεις με σοφίες που δεν καταλαβαίνω,
γιατ’ έχω αποστραφεί το λόγο το στριμμένο
κι ο στίχος μου είναι σαν της τάβλας το ψωμί.
Ατόφιο σώμα κλει το ντύμα το αλαφρό
κι η γλώσσα μαρτυράει αλύγιστο χωριάτη
που πέφτει στη δουλειά με τη γερή του πλάτη
κι είν’ έτοιμος να μπει σ’ αγώνα πιο σκληρό.
Ο Γιώργος Κοτζιούλας είναι γεννημένος αφηγητής. Χτίζει «με πετρά και μ’ ασβέστη», με τα πιο απλά υλικά, τις ιστορίες του, και μας καλεί να συμμετάσχουμε σ’ αυτές, ισότιμα, ήρωες κι εμείς όπως κι ο ίδιος, όπως κι οι άλλοι του ήρωες. Φτωχοί άνθρωποι του λαού, στα ηπειρώτικα Τζουμέρκα, στους λαϊκούς και προσφυγικούς συνοικισμούς της Αθήνας, στα σανατόρια και τις φτωχές παράγκες της Πάρνηθας και της Πεντέλης, αποτελούν τα αγαπημένα του πρόσωπα. Οι καημοί και τα βάσανα, οι χαρές και οι λύπες, η αθωότητα και η πονηριά, τα αστεία και τα πειράγματά τους αποτελούν τα θέματά του. Αγάπη και κατανόηση, ανθρώπινη ζεστασιά διαποτίζουν κάθε του λέξη. Ζει, παρατηρεί και καταγράφει, για να μας τα μεταφέρει έπειτα χαμηλόφωνα, κουβεντιαστά, καλώντας μας να καθίσουμε πλάι του και να μοιραστούμε τις συγκινήσεις, τα συναισθήματα, τις αγωνίες του.
Ο ποιητής σε κερδίζει από τις πρώτες γραμμές του, με την απλότητα, την ειλικρίνεια, την απροσποίητη ευγένεια, την ανθρωπιά και το ήθος του. Δεν προσπαθεί να σε εντυπωσιάσει, να κάνει επίδειξη ικανοτήτων και τεχνικής. Νιώθεις πως είναι ένας από μας, που εμπνέεται από μας και γράφει για μας. Και σ’ αυτό μεγάλο ρόλο παίζει η γλώσσα του, λιτή αλλά τόσο ζωντανή και φυσική, ξέρει να αντλεί απ’ τις καλύτερες στιγμές της λογοτεχνικής μας παράδοσης.
Ρεαλισμός και λυρισμός δένονται αρμονικά στα κείμενά του. Συνυπάρχουν και στηρίζουν το ένα το άλλο για να μας δώσουν εικόνες αυθεντικής ζωής.
- H αρχική φωτογραφία με το ουράνιο τόξο από το χωριό Καπέσοβο Ζαγορίου είναι της ηθοποιού Ρηνιώς Κυριαζή
-Σχετικά θέματα
Ρηνιώ Κυριαζή / συνέντευξη (Ι)
