Αθηναϊκός μοντερνισμός: Το πολύτιμο κτηριακό απόθεμα της πόλης

Αντί να παρουσιάζουμε μεμονωμένα έργα, μπορούμε να δείχνουμε μια πόλη: την Αθήνα. Όχι την αρχαία Αθήνα, την οποία φωτογραφίζουν εκατομμύρια τουρίστες απ’ όλο τον πλανήτη, αλλά τη σύγχρονη Αθήνα, που εξαπλώνεται από το Φάληρο έως τα Βριλήσσια, από την Κυψέλη έως την Κηφισιά, από το Κερατσίνι έως τη Βουλιαγμένη· αυτή την αστικοποίηση που κανείς δεν θέλει να τη βλέπει, ούτε να τη γνωρίζει.

Σε αυτή την αποσπασματική πόλη ενός αέναου εργοταξίου, αποτυπώνεται η αναζήτηση μιας ευμετάβλητης αρχιτεκτονικής, όπου κυριαρχεί η ιδέα επί της μορφής· ο μηχανισμός και η στρατηγική επί του ίχνους και της κάτοψης· το στιγμιαίο και το εφήμερο επί του συμβόλου και της κληρονομιάς.

Εντέλει, μια αυθόρμητη αρχιτεκτονική, απελευθερωμένη από την πρωταρχική συνθήκη που είχε συνάψει με την εξουσία, και ικανή να προοιωνίζεται τις σύνθετες και αντιφατικές δομές της δημοκρατίας του μέλλοντος.

Στις αρχές του 20ου αιώνα ο πληθυσμός της Αθήνας δεν ξεπερνούσε τους 400.000 κατοίκους. Μια σειρά όμως ιστορικών γεγονότων όπως η Μικρασιατική καταστροφή με το κύμα των προσφύγων που δημιούργησε αλλά και η εσωτερική μετανάστευση που ακολούθησε, ειδικά αυτή μετά το δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, υπέρ-πολλαπλασίασε σε ελάχιστο χρονικό διάστημα και χωρίς καμμιά πολεοδομική προετοιμασία τον πληθυσμό της πρωτεύουσας. Αυτή την αυξανόμενη ζήτηση στέγης ήρθε να καλύψει ο τύπος της αθηναϊκής πολυκατοικίας μέσα από το ιδιότυπο σύστημα της αντιπαροχής.

Μέσα σ’ αυτή τη ραγδαία ανοικοδόμηση, κάνουν την εμφάνισή τους και κάποια δείγματα σπουδαίας αστικής αρχιτεκτονικής που συγκροτούν αυτό που σήμερα ονομάζουμε ελληνικό μοντερνισμό.

Εξέχουσα θέση κατέχουν, μεταξύ των άλλων, μια σειρά μοντέρνων σχολείων της δεκαετίας του ’30, οι πολυκατοικίες του Μεσοπολέμου και τα Ξενία του ’60. Ο Κωνσταντινίδης, ο Ζενέτος και ο Πικιώνης θεωρούνται σήμερα τα ιερά τέρατα εκείνης της εποχής, οι αρχιτέκτονες που χαρακτήρισαν με το έργο τους την ελληνική modernite.

Κτήρια αυτής της εποχής διασώζονται ακόμη και σήμερα, εγκαταλελειμμένα και κακοποιημένα όμως, στους δρόμους της Αθήνας, μαρτυρώντας τα κοσμοπολίτικα οράματα της εποχής τους.