Το «Άσμα Ασμάτων» είναι ένα γαμήλιο τραγούδι, που βλάστησε σ’ έναν ποιμενικό λαό, τον λαό της Παλαιστίνης. Τα δε πρόσωπα που πρωταγωνιστούν είναι η Νύφη, ο Άντρας και ο Χορός από γυναίκες ή και άντρες.
Ως βουκολικό ποίημα το «Άσμα Ασμάτων» περιέχει εικόνες που θα ξένιζαν μια κοπέλα των ημερών μας, αν άκουγε τον αγαπημένο της να παρομοιάζει τα μαλλιά της με «…κοπάδι γίδια / που ροβολούν απ’ το Γαλαάδ», τα δόντια της «… προβατίνες κουρεμένες / που ανέβηκαν απ’ το λουτρό», ενώ τα στήθη της «δυο νεβροί/ δίδυμοι της ζαρκάδας/ που βόσκουν μες στα κρίνα».
Ακολουθούν ωστόσο στίχοι που αντέχουν σε όλους τους καιρούς: «Η αγκάλη σου είναι πιο καλή από το κρασί/ κι η ευωδία των μύρων σου απ’ όλα τα αρώματα./ Μέλι στάζει απ’ τα χείλη σου νύφη/ μέλι και γάλα κάτω από τη γλώσσα σου/ κι η ευωδιά της φορεσιάς σου σαν την ευωδιά του Λιβάνου».
Πότε γράφτηκε το «Άσμα Ασμάτων»; Σημειώνει στον πρόλογο της μετάφρασής του ο Γιώργος Σεφέρης: «… η εποχή της συναρμολόγησης του ποιήματος πρέπει να είναι ο Δ’ π.Χ. αιώνας. Τότε ένας Ιεροσολυμίτης συντάκτης με εμμονή την ανάμνηση του Σολομών ενσωμάτωσε διάφορα ιουδαϊκά κομμάτια με στοιχεία από το Μοάβ ή και από τη Συρία σ’ αυτό το σύνολο, όπου είναι αισθητές και οι ελληνικές επιρροές».
Γράφτηκε σε εβραϊκή -αραμαΐζουσα (σημιτική) γλώσσα και μεταφράστηκε στην ελληνιστική από τους «Εβδομήκοντα», μια επιτροπή από Ιουδαίους ελληνιστές.
Σύμφωνα με την ιουδαϊκή κατάταξη των βιβλικών έργων, το Άσμα Ασμάτων ανήκει στην τρίτη ομάδα των βιβλίων της Εβραϊκής Βίβλου, τα “Αγιόγραφα”, ενώ σύμφωνα με τη Χριστιανική, στη δεύτερη ομάδα, στα “Ποιητικά-Διδακτικά Βιβλία” της Παλαιάς Διαθήκης.
Η έκφραση “Άσμα Ασμάτων”, με την οποία επιγράφεται το βιβλικό έργο είναι “εβραϊσμός”. Με ανάλογους συνδυασμούς ίδιων λέξεων, όπου η δεύτερη τίθεται σε γενική πληθυντικού (πρβλ. Άγια των Αγίων), δηλώνεται η υπέρθεση, οπότε ο τίτλος του βιβλίου σημαίνει: “Το πιο όμορφο τραγούδι”.
Το βιβλίο συνιστά πιθανότατα μια ανθολογία ερωτικών ή γαμήλιων τραγουδιών, στα οποία υμνείται σε ποικίλους τόνους, με ζωηρές και, πολλές φορές, τολμηρές εικόνες και σε ωραιότατη λυρική γλώσσα ο έρωτας και τα δυνατά συναισθήματα που συνδέονται μ’ αυτόν. Η θέση ενός τέτοιου βιβλίου στην Αγία Γραφή προκαλεί συχνά έκπληξη στον αναγνώστη. Παρ’ όλα αυτά ο έρωτας, όπως και όλα τα αγνά συναισθήματα που συνδέουν τους ανθρώπους μεταξύ τους, συνιστούν δώρα του Θεού και από την άποψη αυτή η εξύμνησή τους δε θα μπορούσε να απουσιάζει από τη Βίβλο. Από την άλλη μεριά η συζυγική αγάπη ανάμεσα σε έναν άνδρα και μια γυναίκα απεικονίζει στα βιβλικά κείμενα τη σχέση Θεού-Ισραήλ και Χριστού-Εκκλησίας. Έτσι το περιεχόμενο του βιβλίου κατανοήθηκε τόσο από τους Ιουδαίους, όσο και από τους Χριστιανούς, ως αλληγορική έκφραση των σχέσεων αυτών. Όσον αφορά το συγγραφέα του έργου, αν και η παράδοση το αποδίδει στον ίδιο το Σολομώντα, εν τούτοις σύγχρονοι ερευνητές υποστηρίζουν ότι πρέπει να ανήκει σε μεταγενέστερη του Σολομώντα εποχή, εφόσον η σχέση του Θεού με τον Ισραήλ παρομοιάζεται με αυτήν της συζυγικής από τον προφήτη Ωσηέ, που έζησε περίπου δύο αιώνες αργότερα και καταγόταν επίσης από τη φυλή του Ισσάχαρ.
Μια κόρη δροσερή, τα στήθη της σαν δίδυμα ζαρκάδια που βόσκουν μες στα κρίνα. Ένα βοσκόπουλο λεβέντης, σβέλτος τρέχει στα βουνά σαν ελαφόπουλο. Αγαπιούνται με αγάπη πανίσχυρη σαν τον θάνατο, «κραταιά ως θάνατος αγάπη», και σαρκικό πάθος σε ένα από τα ωραιότερα κείμενα της παγκόσμιας γραμματείας, στο περίφημο Άσμα Ασμάτων της Βίβλου. Ακλόνητα ενταγμένο στον εβραϊκό και στον χριστιανικό κανόνα ιερών κειμένων και στον δυτικό λογοτεχνικό κανόνα, το εβραϊκό Άσμα Ασμάτων, όπως και τα ελληνικά ομηρικά έπη, προκαλεί συγκίνηση και θαυμασμό παρά τα ανεπίλυτα θεμελιώδη γραμματολογικά ζητήματα που αφορούν τη δημιουργία του.
Σύμφωνα με την παράδοση, δημιουργός του είναι ο Σολομώντας (10ος π.Χ. αι.) αλλά τα πραγματολογικά στοιχεία του κειμένου, η γλώσσα και το ύφος του, δεν στηρίζουν την άποψη αυτή. Η επικρατέστερη άποψη είναι ότι συντέθηκε πιθανότατα αρκετούς αιώνες αργότερα, διαδόθηκε προφορικά και απέκτησε οριστική μορφή με την καταγραφή του μεταξύ 450-400 π.Χ. Πρόκειται για ενιαία σύλληψη ή για ανθολογία γαμήλιων τραγουδιών, έργο ενός ανθρώπου ή συμπίλημα πολλών φωνών; Πόσα είναι τα κύρια πρόσωπα του έργου; Τίποτε δεν είναι ξεκαθαρισμένο. Το βέβαιο είναι ότι το τολμηρό ερωτικό κείμενο εντάχθηκε στον εβραϊκό και στη συνέχεια στον χριστιανικό κανόνα χάρη στην αλληγορική ερμηνεία του, καθώς για τους Εβραίους μελετητές των Γραφών, οι δύο εραστές παραπέμπουν στον Γιαχβέ, τον Θεό, και στον λαό του Ισραήλ και για τους χριστιανούς παραπέμπουν αντίστοιχα στον Χριστό και στην Εκκλησία.
Η επικοινωνία του Άσματος Ασμάτων με την ελληνική λογοτεχνία αφορμάται από την ελληνιστική μετάφραση των Εβδομήκοντα. «Είναι η έλξη που ασκεί απάνω μου το κείμενο της Παλαιάς Διαθήκης των Εβδομήκοντα που με παρακίνησε να δοκιμάσω την απόδοση του Άσματος των ασμάτων στη σύγχρονη γλώσσας μας», δηλώνει o Γιώργος Σεφέρης στον πρόλογο της «μεταγραφής» του το 1965.
234. – Ἆσμα Ἀσμάτων 4, 2-16, 6, 5-7
ὅτι κραταιὰ ὡς θάνατος ἀγάπη
Το Ἆσμα Ἀσμάτων1 (ο τίτλος ισοδυναμεί με υπερθετικό [=”ωραιότατο άσμα”]) είναι ένα λυρικό τραγούδι με διαλογική μορφή και ερωτικό περιεχόμενο: το έργο ειδικότερα περιγράφει τον πόθο δύο αποχωρισμένων εραστών και την επανένωσή τους παρά τα εμπόδια που παρεμβάλλονται. Τα πρόσωπα που λαμβάνουν τον λόγο είναι η Νύφη, ο Άντρας και ένας Χορός γυναικών, σε δύο περιπτώσεις ίσως και Χορός ανδρών. Η λογική σύνδεση και κατά συνέπεια η διάκριση των μερών του ποιήματος δεν είναι στις περισσότερες περιπτώσεις σαφής. Ορισμένοι μελετητές, προσπαθώντας να ερμηνεύσουν αυτήν ακριβώς τη χαλαρή σύνδεση του Άσματος, διετύπωσαν την υπόθεση ότι στην πραγματικότητα πρόκειται για ανθολογία ερωτικών ή γαμήλιων ασμάτων χωρίς ιδιαίτερη συνοχή μεταξύ τους. Όσοι αντίθετα υπερασπίζονται την ενότητα του ποιήματος επισημαίνουν την παρουσία των ίδιων προσώπων από αρχής μέχρι τέλους του έργου, καθώς επίσης την ομοιότητα του ύφους και των εικόνων. Σε κάθε περίπτωση, είτε πρόκειται για ενιαίο ποίημα είτε για επιμέρους άσματα, οι επαναλήψεις και οι παραλλαγές πάνω σε συγκεκριμένα ερωτικά θέματα συνηγορούν υπέρ της άποψης ότι το έργο παραδόθηκε προφορικά (πιθανώς απαγγελλόταν σε γαμήλιες τελετές), έως ότου κατεγράφη και απέκτησε την τελική του μορφή κατά πάσα πιθανότητα μεταξύ 450-400 π.Χ. (για τη χρονολόγηση της μετάφρασης των Ο’ βλ. το σχόλ. 1 στο προηγούμενο Κείμενο του Εκκλησιαστή).
Στο πρώτο από τα ανθολογούμενα αποσπάσματα η Νύφη ακούει τη νύχτα τον αγαπημένο της να χτυπάει την πόρτα. Γεμάτη πόθο σηκώνεται να του ανοίξει, αλλά ο αγαπημένος της έχει φύγει. Τον αναζητεί μάταια σ᾽ ολόκληρη την Ιερουσαλήμ, οι φύλακες τη χτυπούν και την εμπαίζουν. Ακολουθεί o “έπαινος” του Άντρα από τη Νύφη (είχε προηγηθεί ο “έπαινος” της Νύφης από τον Άντρα στο τρίτο Τραγούδι). Στο δεύτερο απόσπασμα η ένωση έχει πραγματοποιηθεί και οι δύο εραστές ανταλλάσσουν λόγια αγάπης.
234. – Ἆσμα Ἀσμάτων 4, 2-16, 6, 5-7
ἐγὼ καθεύδω, καὶ ἡ καρδία μου ἀγρυπνεῖ.
φωνὴ ἀδελφιδοῦ μου, κρούει ἐπὶ τὴν θύραν
ἄνοιξόν μοι, ἀδελφή μου, ἡ πλησίον μου,
περιστερά μου, τελεία μου,
ὅτι ἡ κεφαλή μου ἐπλήσθη δρόσου
καὶ οἱ βόστρυχοί μου ψεκάδων νυκτός.
ἐξεδυσάμην τὸν χιτῶνά μου, πῶς ἐνδύσωμαι αὐτόν;
ἐνιψάμην τοὺς πόδας μου, πῶς μολυνῶ αὐτούς;
ἀδελφιδός μου ἀπέστειλεν χεῖρα αὐτοῦ ἀπὸ τῆς ὀπῆς,
καὶ ἡ κοιλία μου ἐθροήθη ἐπ᾽ αὐτόν.
ἀνέστην ἐγὼ ἀνοῖξαι τῷ ἀδελφιδῷ μου,
χεῖρές μου ἔσταξαν σμύρναν,
δάκτυλοί μου σμύρναν πλήρη
ἐπὶ χεῖρας τοῦ κλείθρου.
ἤνοιξα ἐγὼ τῷ ἀδελφιδῷ μου,
ἀδελφιδός μου παρῆλθεν·
ψυχή μου ἐξῆλθεν ἐν λόγῳ αὐτοῦ·
ἐζήτησα αὐτὸν καὶ οὐχ εὗρον αὐτόν,
ἐκάλεσα αὐτόν καὶ οὐχ ὑπήκουσέν μου.
εὕροσάν με οἱ φύλακες οἱ κυκλοῦντες ἐν τῇ πόλει,
ἐπάταξάν με, ἐτραυμάτισάν με·
ἦραν τὸ θέριστρόν μου ἀπ᾽ ἐμοῦ φύλακες τῶν τειχέων.
ὥρκισα ὑμᾶς, θυγατέρες Ἱερουσαλήμ,
ἐν ταῖς δυνάμεσιν καὶ ἐν ταῖς ἰσχύσεσιν τοῦ ἀγροῦ,
ἐὰν εὕρητε τὸν ἀδελφιδόν μου, τί ἀπαγγείλητε αὐτῷ;
ὅτι τετρωμένη ἀγάπης ἐγώ.
τί ἀδελφιδός σου ἀπὸ ἀδελφιδοῦ, ἡ καλὴ ἐν γυναιξίν;
τί ἀδελφιδός σου ἀπὸ ἀδελφιδοῦ, ὅτι οὕτως ὥρκισας ἡμᾶς;
ἀδελφιδός μου λευκὸς καὶ πυρρός,
ἐκλελοχισμένος ἀπὸ μυριάδων.
κεφαλὴ αὐτοῦ χρυσίον καὶ φάζ,
βόστρυχοι αὐτοῦ ἐλάται, μέλανες ὡς κόραξ.
ὀφθαλμοὶ αὐτοῦ ὡς περιστεραὶ ἐπὶ πληρώματα ὑδάτων
λελουσμέναι ἐν γάλακτι,
καθήμεναι ἐπὶ πληρώματα.
σιαγόνες αὐτοῦ ὡς φιάλαι τοῦ ἀρώματος φύουσαι μυρεψικά,
χείλη αὐτοῦ κρίνα στάζοντα σμύρναν πλήρη.
χεῖρες αὐτοῦ τορευταὶ χρυσαῖ πεπληρωμέναι Θαρσείς.
κοιλία αὐτοῦ πυξίον ἐλεφάντινον ἐπὶ λίθου σαπφείρου.
κνῆμαι αὐτοῦ στύλοι μαρμάρινοι
τεθεμελιωμένοι ἐπὶ βάσεις χρυσᾶς·
εἶδος αὐτοῦ ὡς Λίβανος, ἐκλεκτὸς ὡς κέδροι.
φάρυγξ αὐτοῦ γλυκασμοὶ καὶ ὅλος ἐπιθυμία.
οὗτος ἀδελφιδός μου
καὶ οὗτος πλησίον μου, θυγατέρες Ἱερουσαλήμ.
***
τίς αὕτη ἡ ἀναβαίνουσα λελευκαθισμένη,
ἐπιστηριζομένη ἐπὶ τὸν ἀδελφιδὸν αὐτῆς;
ὑπὸ μῆλον ἐξήγειρά σε·
ἐκεῖ ὠδίνησέν σε ἡ μήτηρ σου,
ἐκεῖ ὠδίνησέν σε ἡ τεκοῦσά σου.
θές με ὡς σφραγῖδα ἐπὶ τὴν καρδίαν σου,
ὡς σφραγῖδα ἐπὶ τὸν βραχίονά σου·
ὅτι κραταιὰ ὡς θάνατος ἀγάπη,
σκληρὸς ὡς ᾅδης ζῆλος·
περίπτερα αὐτῆς περίπτερα πυρός, φλόγες αὐτῆς·
ὕδωρ πολὺ οὐ δυνήσεται σβέσαι τὴν ἀγάπην,
καὶ ποταμοὶ οὐ συγκλύσουσιν αὐτήν.
Γιώργος Σεφέρης
Τραγούδι Δ’
Η ΝΥΦΗ2
[4, 2] Εγώ κοιμούμαι κι η καρδιά μου ξαγρυπνά.
Φωνή του αγαπημένου· χτυπά την πόρτα.
-«άνοιξε, αδερφή μου, ταίρι μου,
περιστέρα μου, πανέμνοστή μου,
τι το κεφάλι μου το νότισε η δροσιά
και τους βοστρύχους μου τ᾽ αγιάζι της νυχτός».
[3] -«Γδύθηκα το χιτώνα μου, πώς να τον φορέσω;
Ένιψα τα πόδια μου, πώς να τα λερώσω;»
[4] Έσυρε το χέρι του ο αγαπημένος στης κλειδωνιάς το μάτι3
και θροήθηκαν τα σπλάχνα μου γι᾽ αυτόν.
[5] Σηκώθηκα ν᾽ ανοίξω στον αγαπημένο μου·
έσταξε σμύρνα από τα χέρια μου,
τα δάχτυλά μου γέμισαν σμύρνα
σαν άγγιξα το μάνταλο της κλειδωνιάς.
[6] Άνοιξα στον αγαπημένο μου·
ο αγαπημένος είχε περάσει·
βγήκε η ψυχή μου ακολουθώντας τον·
τονε ζήτησα και δεν τον βρήκα,
τονε φώναξα, δε μ᾽ άκουσε.
[7] Μ᾽ ήβραν οι φύλακες
που τριγυρνούν στην πολιτεία,
με χτύπησαν, με πλήγωσαν,
πήραν τη μαντίλα μου από πάνω μου
αυτοί που φυλάγουν τα τείχη.
[8] Σας εξορκίζω, θυγατέρες της Ιερουσαλήμ,
στις δύναμες και στις ορμές του αγρού
α βρείτε τον αγαπημένο μου τι θα του πείτε;
Πως είμαι λαβωμένη της αγάπης.
Ο ΧΟΡΟΣ
[9] Μα τι έχει ο αγαπημένος σου, πάνω απ᾽ τους άλλους,
συ πεντάμορφη;
Μα τι έχει ο αγαπημένος σου πάνω απ᾽ τους άλλους
για να μας εξορκίζεις τόσο;
Η ΝΥΦΗ
[10] Ο αγαπημένος μου λάμπει και ροδίζει, 4
διαλεχτός στους μύριους·
[11] το κεφάλι του είναι λαγαρό χρυσάφι
βάγια οι βόστρυχοί του
μαύροι σαν κοράκι.
[12] Τα μάτια του είναι περιστέρια
στα νερά στ᾽ αυλάκια,
λούζουνται στο γάλα
κάθουνται στις γούρνες.
[13] Τα μάγουλά του είναι βραγιές μυριστικά
θήκες αρωμάτων·
τα χείλια του είναι κρίνα
και σταλάζουν σμύρνα·
[14] τα χέρια του είναι μάλαμα βραχιόλια
χρυσόλιθους γεμάτα·
είναι φίλντισι η κοιλιά του
με ψηφιά ζαφείρια·
[15] τα πόδια του είναι μάρμαρο κολόνες
με χρυσά θεμέλια.
Η όψη του είναι σαν το Λίβανο,
διαλεχτή σαν το κέδρο·
[16] τα λόγια του είναι γλυκασμός
κι ολόκληρος είναι επιθυμία.
Αυτός είναι ο αγαπημένος μου
κι αυτός το ταίρι μου,
θυγατέρες της Ιερουσαλήμ.
Τραγούδι Ϛ’
Ο ΧΟΡΟΣ
[6, 5] Ποια είναι τούτη που ανεβαίνει λευκανθισμένη
ακουμπώντας στον αγαπημένο της;
Ο ΑΝΤΡΑΣ5
Κάτω απ᾽ τη μηλιά σε ξύπνησα
εκεί που η μάνα σου σε γέννησε,
εκεί που πόνεσε και σε γέννησε.
Η ΝΥΦΗ
[6] Βάλε με σφραγίδα στην καρδιά σου,
ωσάν σφραγίδα στο μπράτσο σου·
είναι δυνατή η αγάπη σαν το θάνατο
και σκληρός ο πόθος σαν τον άδη·
οι σπίθες της είναι σπίθες της φωτιάς,
φλόγα του Θεού.
[7] Νερά ποτάμια δεν μπορούν
να σβήσουν την αγάπη.
(μετάφραση Γιώργος Σεφέρης)
2 Τα στοιχεία που παρέχει το ίδιο το Άσμα για την ταυτότητα των προσώπων δεν είναι σαφή. Το πιθανότερο είναι ότι το ζεύγος των εραστών είναι ποιμένες. Η μνεία του Σολομώντος (3, 7-15) καθώς επίσης ο χαρακτηρισμός του Άντρα από τη Νύφη ως βασιλιά στην αρχή ήδη του έργου ώθησαν πολλούς μελετητές στην ταύτιση του Άντρα με το βασιλιά Σολομώντα -ταύτιση που αποδυναμώνεται ωστόσο αν λάβει κανείς υπόψη του τα γαμήλια έθιμα των λαών της περιοχής (ο νυμφίος και η νύμφη επί παραδείγματι χαρακτηρίζονται βασιλιάς και βασίλισσα). Κατά άλλους ερευνητές ο Σολομών έχει το ρόλο του ερωτικού αντιζήλου.
3 «Το κείμενο εννοεί μιαν αρκετά μεγάλη τρύπα της πόρτας όθε περνούσαν ένα πρωτόγονο, ξύλινο υποθέτω, κλειδί για να σπρώξουν το σύρτη. Στην Κύπρο θα το ᾽λεγαν “ανοιχτάρι”» (Γ.Σεφέρης).
4 Ο “έπαινος” της Νύφης για τον Άντρα έχει κοινά στοιχεία με τις ελληνιστικές εκφράσεις κάλλους αφού η περιγραφή γίνεται “από πάνω προς τα κάτω”, δεν υπάρχει όμως η τόσο χαρακτηριστική για τα ελληνιστικά κείμενα επίδραση της ρητορικής ούτε στη γλώσσα ούτε στη θεματική (ίχνη ρητορικών τόπων ανιχνεύονται στον “έπαινο” της Νύφης από τον Χορό [5, 2-3]). Οι εικόνες που επιλέγονται για να περιγραφούν τα επιμέρους χαρακτηριστικά του σώματος του Άντρα αντλούνται από τη φύση και είναι ιδιαίτερα αισθησιακές -στοιχείο που συνδέει το Άσμα με την ερωτική ποίηση των αρχαίων Αιγυπτίων και τη λαϊκή ποίηση γενικότερα.
5 Ορισμένοι εκδότες αποδίδουν ολόκληρο το ανθολογούμενο απόσπασμα -εκτός των αρχικών δύο στίχων του Χορού- στη Νύφη.
Πηγή: Ανθολογία Αρχαίας Ελληνικής Γραμματείας
“Άσµα Ασµάτων”
του Σολοµώντα
(σηµειώσεις από την παρασταση του Θεάτρου 2003 σε σκηνοθεσία ∆ήµου Αβδελιώδη)
“Κραταιά ως θάνατος αγάπη”
… Το 28ο βιβλίο της Π. ∆ιαθήκης είναι το τραγούδι των τραγουδιών (“Άσµα Ασµάτων”), ένα λυρικό ποίηµα µε πλούσιες εικόνες, µεγαλειώδη νοήµατα, βάθος αισθήµατος και ευγένεια έκφρασης που κατέχει ιδιάζουσα θέση στην παγκόσµια λυρική ποίηση. Θέµα του έχει την µετ’ εµποδίων αγάπη δύο προσώπων που καταλήγει στην τέλεια ένωση.
Έχει δοµή δράµατος και αποτελείται από δύο µέρη. Στο πρώτο περιγράφεται η βαθµιαία γέννηση της αγάπης και στο δεύτερο παριστάνεται η ωρίµανση και η τελείωση αυτής. Πρωταγωνιστούντα πρόσωπα είναι η Σουλαµίτις, βοσκοπούλα που αγαπά τρυφερά έναν βοσκό, ο βοσκός που είναι το αντικείµενο του πόθου της βοσκοπούλας η οποία φαντάζεται -“…εγώ κοιµόµουν, µα ξαγρύπνα µου η καρδιά…”- τη δική του εικόνα νυχθηµερόν και τον αναζητά στα βουνά και στους κάµπους -“…λαχτάρησα ν’ ακούσω τη λαλιά του. Τον αναζήτησα και δεν τον βρήκα”. Αυτός είναι ο αγαπητός των αγαπητών, αυτός που “αναταράχτηκαν” τα σπλάχνα µου γι’ αυτόν”. Ο βασιλιάς Σολοµών, το τρίτο κύριο πρόσωπο, έχει ποθήσει την αγάπη του κρίνου, δηλαδή της βοσκοπούλας και µε γλώσσα γλυκιά και ερωτική προσπαθεί να την ελκύσει. Οι γυναίκες της Ιερουσαλήµ προτρέπουν τη γυναίκα να δεχτεί την αγάπη του βασιλιά. Όµως “πλήθος νερά να σβήσουν την αγάπη δεν µπορούν κι ούτε µπορούν ποτάµια να την πνίξουν. Αν κάποιος του σπιτιού του όλα τα πλούτη έδινε για ν’ αγοράσει αγάπη, άλλο από καταφρόνια δε θα κέρδιζε…”
Η εσωτερίκευση του αισθήµατος της αγάπης, η λαχτάρα και η επιθυµία του ενός προσώπου για το άλλο, οι αµοιβαίοι έπαινοι και η χαρά της ένωσης αναδεικνύουν τον ύµνο της αγάπης των δύο προσώπων –
“…να του πείτε ότι πεθαίνω απ’ της αγάπης την πληγή…”.
Σπύρος Λώλης, Θεολόγος
Αθηνά Στακιά, Φιλόλογος
* Επειδή το θέµα των τραγουδιών είναι ίδιο, µόνο υποθέσεις µπορούν να γίνουν σχετικά µε τον αριθµό τους. Συνήθως αναγνωρίζονται έξι άσµατα.
Ελληνική Βιβλική Εταιρεία
Ο ύµνος στον έρωτα «Άσµα Ασµάτων». Βιβλίο της Παλαιάς ∆ιαθήκης, που σηµαίνει το καλλίτερο τραγούδι, το απόσταγµα των υψηλών ασµάτων. Ο τίτλος του ήταν Σίρχασσιρείµ, που οι Εβδοµήκοντα το µετάφρασαν σε «Άσµα Ασµάτων».
Το «Άσµα Ασµάτων» αποτελεί ένα λυρικό δραµατικό ποίηµα, ένα γαµήλιο τραγούδι στο οποίο πρωταγωνιστούν η Νύφη ή Σουλαµίτις και ο Άντρας ή βασιλιάς Σολοµών και αποδίδεται όχι
ανεπιφύλακτα στον Σολοµώντα.
Το ποίηµα είχε βρει επιφανείς ερµηνευτές στο παρελθόν όπως o Ωριγένης, ο Γρηγόριος ο Θεολόγος, ο Γρηγόριος ο Νύσσης και ο Μιχαήλ o Ψελλός που επιχείρησε παράφρασή του καθώς και σύγχρονους µελετητές από τον ∆ηµ. Παπαρρηγόπουλο (1869) και Κ. Φρίλιγγο (1912), Γ. Τσουκαλά (1921) και τον Γιοσέφ Ελιγιά (1928) και Αλέξανδρο Κάσδαγλη (1932).
Ο ∆ιονύσιος Σολωµός στους Αυτοσχέδιους Στίχους -που έγραψε το 1822 στην ιταλική- είναι εµπνευσµένος από χωρία του Άσµατος Ασµάτων και σε άλλα σονέτα που γράφτηκαν όταν ήταν στη
Ζάκυνθο (1818 -1828) όπως και στο ποίηµα «Αγνώριστη».
Ο Γιώργος Σεφέρης µεταφράζει το «Άσµα Ασµάτων» το 1965, σε µια σπουδαία έκδοση 465 αντιτύπων σε χαρακτικά του A. Tάσσου και είναι χαρακτηριστικό ότι χρησιµοποιεί τον όρο «µεταγραφή» και όχι µετάφραση -τη θεωρεί περισσότερο ικανοποιητική για τον µεταγλωτισµό των αρχαίων κειµένων.
Ο Νίκος Σκιαδόπουλος, µε µακέτες του Ανάργυρου Μέξη, εκδίδει ιδιωτικά το «Άσµα Ασµάτων» σε έµµετρη δραµατική µεταφορά (Πειραιάς, 1970). Ο θεατρικός κριτικός και δηµοσιογράφος Στάθης
Σπηλιωτόπουλος το έχει µεταφρασµένο σε πεζό λόγο και διαιρεµένο σε επτά σκηνές (“Χορός και δράµα στη χώρα των Φαραώ και στη γη Χαναάν”). Μετάφραση-µεταγραφή είναι και η ποιητική απόδοση του Λευτέρη Παπαδόπουλου.
Πρόσφατα, το 1997, η Ελληνική Βιβλική Εταιρία επιµελείται και εκδίδει τη Νέα ∆ηµοτική Μετάφραση (Ν∆Μ) όλης της Καινής και Παλαιάς ∆ιαθήκης.
Το µοναδικό αυτό λογοτεχνικό έργο αρχίζει µε τη φράση “Το άσµα των ασµάτων, το του Σολοµώντος”, στη Νέα ∆ηµοτική Μετάφραση (Ν∆Μ) αποδίδεται ως “Το πιο όµορφο από του Σολοµώντα τα τραγούδια”.
Η µνεία του ονόµατος του Σολοµώντα, όµως -που έχει θεωρηθεί ως µαρτυρία για την ταυτότητα του συγγραφέα- επίσης θα µπορούσε να σηµαίνει ότι η συγγραφή ή η συλλογή των στίχων αυτών έγινε για χάρη του ή µε δική του πρωτοβουλία. Οι µόνον έξι φορές που αναφέρεται το όνοµα του βασιλιά σε όλο το βιβλίο, δεν δίνουν ισχυρό έδαφος για να θεωρηθεί αυτός ως συγγραφέας.
Έχει διατυπωθεί η γνώµη ότι η πρωταγωνιστική ανδρική µορφή είναι ο ίδιος ο βασιλιάς Σολοµώντας κι η Σουλαµίτισσα µια νέα κοπέλα που την πήραν στο παλάτι για να γίνει γυναίκα του. Αυτή, όµως, παρά τις βασιλικές εκκλήσεις και τις “συµβουλές” των άλλων γυναικών της αυλής, εξακολουθούσε ν’ αγαπάει έναν βοσκό από την πόλη της, στον οποίο έµεινε σταθερά πιστή. Σαν αποτέλεσµα ο βασιλιάς την άφησε ελεύθερη για να ενωθεί µε τον αγαπηµένο της. Αλλά και τούτη η υπόθεση δεν είναι χωρίς προβλήµατα.
Μια άλλη άποψη υποστηρίζει ότι πρόκειται για συλλογή ανεξάρτητων ερωτικών τραγουδιών όπου, σε εναλλασσόµενους στίχους, οι αγαπηµένοι εκφράζουν τον αµοιβαίο πόθο τους ενώ κάποτε συµµετέχουν διάφορα πρόσωπα του περιβάλλοντος. Στον πρόλογο του Άσµατος, στη Νέα ∆ηµοτική Μετάφραση (Ν∆Μ) της Βιβλικής Εταιρίας, αναφέρεται ότι “το βιβλίο συνιστά πιθανότατα µια ανθολογία ερωτικών ή γαµήλιων τραγουδιών, στα οποία υµνείται σε ποικίλους τόνους, µε ζωηρές και πολλές φορές τολµηρές εικόνες και σε ωραιότατη λυρική γλώσσα ο έρωτας και τα δυνατά συναισθήµατα που συνδέονται µ’ Αυτόν”.
Άλλοι το χαρακτήρισαν απ’ το Θεό υπαγορευµένη προφητεία, άλλοι κοινό λαϊκό τραγούδι, άλλοι ύµνο προσευχής και κατάνυξης κι άλλοι λαϊκό δράµα, που το παράσταιναν στην αυλή του βασιλιά ή των αρχόντων, µε συνοδεία µουσικών οργάνων.
∆εν αποκλείεται, τέλος, αυτά τα ποιήµατα να ήταν µέρος της γαµήλιας τελετής στον αρχαίο Ισραήλ.
Το έργο είναι γεµάτο από εξωτική γλώσσα, περιέχει πολλές λέξεις που δεν υπάρχουν αλλού στην Παλαιά ∆ιαθήκη και χαρακτηρίζεται από πλούσια χρήση τοπωνυµίων (Ιερουσαλήµ, ∆αµασκός κ.ά.) και µνηµονεύονται πολλά βουνά (Λιβάνος, Σενείρ, Κάρµηλος, Ερµών κ.ά.). Αναφέρονται επίσης πολλά φυτά και ζώα (µηλιές, συκιές, αµπέλια, ροδιές, φοίνικες, κέδροι, κρίνα, δορκάδες, άλογα, ελαφίνες, αλεπούδες, περιστέρια, τρυγόνια, αγριοκάτσικα, πρόβατα) και εξωτικά αρώµατα (λιβάνι, σµύρνα, νάρδος κ.λπ.).
Η ποιητική πνοή και η συναισθηµατική σύγκρουση είναι ευδιάκριτη στα πρόσωπα που πλέκονται στους στίχους. Σε όλο το κείµενο υµνούνται η σωµατική οµορφιά και η έλξη που έχουν οι αγαπηµένοι µεταξύ τους. Περιγράφεται έντονα η λαχτάρα και ο θαυµασµός της νύφης για τον αγαπηµένο της, όπως και το καµάρι του νέου για την κοπέλα που αγάπησε. Μέσα στους στίχους εύκολα διακρίνεται η ερωτική επιθυµία, η παρατήρηση των φυσικών θέλγητρων του αγαπηµένου προσώπου και η τρυφερότητα µεταξύ του ζευγαριού.
Παρόλο που το σκηνικό είναι έντονα ανατολίτικο και χαρακτηριστικό συγκεκριµένης εποχής, το ποίηµα περιγράφει µε ρεαλισµό και ξεχωριστή ζωντάνια το συναισθηµατικό πλούτο που είναι κοινός σ’ όλους τους αγαπηµένους ανεξάρτητα από τόπο και χρόνο.
Επιλογή από το Κείµενο
EKEINH:
Tις νύχτες στο κρεββάτι µου
γύρευα κείνον που αγαπώ.
Tον γύρευα µα δεν τον βρήκα.
Θα σηκωθώ και θα γυρίσω όλη
την πόλη,
Μέσα στους δρόµους, µέσα
στις πλατείες,
και θα γυρέψω κείνον που αγαπώ.
Tον γύρευα µα δεν τον βρήκα.
Mε συναπάντησαν οι φύλακες
που τριγυρνάνε µες στην πόλη.
«Eίδατε τον αγαπηµένο µου;»
τους ρώτησα.
Mόλις τους είχα προσπεράσει
και βρήκα κείνον που αγαπώ.
Tον άδραξα και δε θα τον αφήσω
ώσπου στης µάνας µου το σπίτι
να τον φέρω,
στον κοιτώνα εκείνης
που µε γέννησε.
Σας εξορκίζω, κόρες της Iερουσαλήµ,
σ’ όσα ζαρκάδια κι ελαφίνες
έχει ο κάµπος,
µην την ταράξτε, µην αναστατώστε
την αγάπη µας
ώσπου µονάχη της να το θελήσει.
EKEINOΣ:
Mε γήτεψες, καλή µου
κι αδελφή µου,
µου πήρες την καρδιά µε µια
µατιά σου,
µ’ ένα µονάχα τίναγµα
του κεφαλιού σου.
O έρωτάς σου µάγεµα, καλή µου
κι αδελφή µου.
Πιότερο αξίζει ο έρωτάς σου απ’
το κρασί,
κι η ευωδιά των µύρων σου από
τ’ αρώµατα όλα.
…………….
EKEINH:
Γιατ’ είναι δυνατή
σαν θάνατος η αγάπη,
σκληρό καθώς ο άδης
το πάθος το αγαπητικό.
Oι φλόγες της, φλόγες φωτιάς,
άγριο αστροπελέκι.
Πλήθος νερά να σβήσουν την αγάπη
δεν µπορούν
κι ούτε µπορούν ποτάµια
να την πνίξουν.
……………..
EKEINOΣ:
Tι όµορφη που είσαι αγαπηµένη µου,
τι όµορφη που είσαι!
Περιστέρια τα µάτια σου
µέσ’ απ’ το πέπλο σου,
ωσάν κοπάδι ερίφια τα µαλλιά σου,
που ροβολάνε από τις ράχες
της Γαλαάδ.
Tα δόντια σου ωσάν κοπάδι αµνάδες,
που µόλις τις κουρέψαν
και τις έπλυναν.
Όλες γεννάνε δίδυµα,
στέρφα δεν βρίσκεται ανάµεσά τους.
Tα χείλη σου είναι σαν σειρήτι
κόκκινο
και θελκτική η λαλιά σου,
τα µάγουλά σου µέσ’ από το πέπλο σου
σαν δυο µισά ροδιού.
O τράχηλός σου ορθώνεται καθώς
ο πύργος του ∆αυϊδ,
χτισµένος στρογγυλά για φρούριο
κι από σειρές λιθάρια λαξεµένα
ασπίδες χίλιες κρέµονται
τριγύρω του,
όλες οι ασπίδες των γενναίων ανδρών.
Tα δυό σου στήθη είναι σαν δυο
νιογέννητα
δίδυµα της ζαρκάδας,
που βόσκουν στα κρίνα ανάµεσα.
METAΦPAΣH: Eλληνική Bιβλική Eταιρία-1997
«ΘΕΑΤΡΟ 2003»
∆ΗΜΟΣ ΑΒ∆ΕΛΙΩ∆ΗΣ
“Άσµα Ασµάτων” του Σολοµώντα
Θεατρική παράσταση
«Άσµα Ασµάτων»
Συντελεστές
Κείµενο: “Άσµα Ασµάτων” του Σολοµώντα
Μετάφραση: Ελληνική Βιβλική Εταιρία
Σκηνοθεσία: ∆ήµος Αβδελιώδης
Μουσική: Φώτης Μυλωνάς
Σκηνογραφία-Κοστούµια: Νίκος Χατζής
Κινησιολογία: Κική Μπάκα, ∆ηµήτρης Σωτηρίου
Παίζουν οι ηθοποιοί:
Παναγιώτης Θανασούλης, Κώστας Λαός, Ρίτα Λυτού, Μαρίνος Μουζάκης, Τάνια Παλαιολόγου, Γιάννης
Παπαχαραλάµπους, Θέµος Σκανδάµης, Χριστίνα Σπύρου, ∆έσποινα Τοµαζάνη, Χριστίνα Χριστοδούλου
Παίζουν οι µουσικοί:
Βιολί: Τζέκι Σουλκούκι, Γκέργι Μεχίλι. Βιολοντσέλο: Μιχάλης Πορφύρης, Μυρτώ
∆ηµητροπούλου
Κοντραμπάσο: Γιώργος Γεωργιάδης, Γιώργος Θεοδωρακάκος. Πιάνο-φλάουτο: Φώτης
Μυλωνάς
* ∆ήµος Αβδελιώδης • ∆εκέµβριος 2003
* Η αρχική εικόνα είναι πίνακας του Μαρκ Σαγκάλ
